Over een paar maanden zullen de eerste Nederlanders kweekvlees hebben geproefd in besloten proeverijen. Sinds 25 januari 2024 is er namelijk een speciale onafhankelijke commissie aangesteld om proeverij-aanvragen van kweekvleesproducenten goed te keuren. Door dit soort proeverijen kunnen de producenten hun nieuwe voedingsmiddel verder optimaliseren en klaar maken voor commercieel gebruik. De commissie gaat toetsen of een aanvraag voldoet aan de standaarden van voedselveiligheid. Daarnaast is er een Code of Practice opgesteld, waar de producenten zich aan moeten houden om de proeverij zo veilig mogelijk uit te voeren.
De lange weg van kweekvlees naar de schappen
Het Nederlandse kweekvleesbedrijf Meatable heeft de eerste aanvraag al ingediend: “de onafhankelijke commissie beoordeelt die nu. Wanneer we goedkeuring krijgen, is nog niet duidelijk.” Dat geeft hen tijd om de proeverij vorm te geven. “Hoe we de proeverij invullen kan nog variëren. Misschien houden we het klein met enkel experts, of pakken we het groter aan door journalisten uit te nodigen. Daar gaan we in de komende periode goed naar kijken.” Het is belangrijk dat consumenten kweekvlees kunnen proeven, zegt Meatable. “Door proeverijen kunnen mensen de smaak en textuur ervaren. Zo kunnen ze zien dat kweekvlees niet alleen dezelfde textuur en smaak heeft, maar ook dezelfde voedingswaarden als traditioneel vlees.”
Het is belangrijk dat consumenten kweekvlees kunnen proeven
Voordat kweekvlees daadwerkelijk in de schappen ligt, moet er nog een hoop gebeuren. Eerst moet de Nederlandse kweekvlees-commissie de proeverijen goedkeuren. Dan volgen er nog een hoop smaaktests en veiligheidstests. Pas dan kan er goedkeuring aangevraagd worden bij de European Food Safety Authority (EFSA). Die beoordeelt of een kweekvleesbedrijf de markt op mag, aldus het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport. Daarna zal de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit toezicht houden op de bedrijven.
Singapore, Amerika en Israël zijn al verder in het proces. Daar kan er ondertussen al kweekvlees gegeten worden. Al zegt dat niet dat alles soepel verloopt: The Good Meat, het label van de Amerikaanse producent Eat Just in Singapore, is volgens The Straits Times tot nader orde gestopt met de productie om hun processen te evalueren. En platform Wired schreef dat een ander Amerikaans bedrijf, Upside Foods, moeite heeft met hun producties opschalen omdat produceren op grote schaal nieuwe problemen met zich meebrengt.
Nog veel onbeantwoorde vragen
De vraagstukken rondom kweekvlees houden niet op bij het productieproces of voedselveiligheid, zo stelde onderzoeker in risicotheorie en milieueconomie Nicholas Treich in een artikel in Nature Springer. Als kweekvlees commercieel verkocht wordt, wat betekent dat dan voor de vleesindustrie? De vleesproductieketen zal er dan in ieder geval heel anders uit zien dan nu, stelt Treich, en dat verandert ook marktmachtsverhoudingen en een groot deel van de banenmarkt in de sector. De ontwikkeling van kweekvlees brengt zo niet alleen voedselveiligheidsvraagstukken, maar ook maatschappelijke vragen met zich mee.
De vraagstukken rondom kweekvlees houden niet op bij het productieproces of voedselveiligheid
Het is nog niet duidelijk waar kweekvlees in de supermarkten zal liggen. Is het echt vlees, een vleesvervanger of krijgt het een eigen classificatie? Die keuze heeft allerlei consequenties voor de wetgeving rondom het product. Alternatieven voor zuivel mogen van de EU bijvoorbeeld geen ‘melk’ of ‘yoghurt’ in hun naam hebben, maar vleesvervangers mogen wel ‘worst’ of ‘burger’ heten. Het ministerie van VWS zegt dat dit soort vragen onderdeel van de toelatingsprocedure voor kweekvlees zullen zijn, maar dat een uitspraak hierover nog lang niet aan de orde is.
Milieu als voornaamste argument voor kweekvlees
Het nut van kweekvlees is van begin af aan al duidelijk. Kweekvlees kan namelijk een oplossing zijn voor de enorme uitstoot van broeikasgassen uit de bio-industrie. Voor kweekvlees heb je in plaats van een hele koe, alleen een paar stamcellen van de koe nodig. Die kan je opkweken in een laboratorium tot een compleet stuk biefstuk, zonder de koe te slachten. Zo heb je minder koeien nodig, en is er minder dierenleed. Minder koeien betekent ook minder waterverbruik, minder intensieve landbouw en dus minder broeikasgassen in de lucht. Kweekvleesbedrijf Mosa Meat liet twee jaar geleden in een onderzoek zien dat het ook niet nodig is om serum uit kalverenbloed te gebruiken voor het kweekproces, wat voor celkweek veel gebeurt. Daardoor kan kweekvlees nóg diervriendelijker worden en valt er een grote kostenpost voor het productieproces weg.
Toch stoot de productie van kweekvlees op dit moment nog meer broeikasgassen uit dan gewenst. Omdat kweekvlees nog niet op grote schaal wordt geproduceerd, kan nog niet goed worden bepaald hoeveel van het broeikasprobleem er daadwerkelijk mee wordt opgelost. De productiekosten zullen hoog blijven tot kweekvlees op dezelfde schaal kan worden geproduceerd als traditioneel vlees. Maar kweekvleesproducenten zijn ervan overtuigd dat overstappen op kweekvlees uiteindelijk veel duurzamer is dan de huidige vleesindustrie.
De consument bepaalt de toekomst
De toekomst van kweekvlees ligt vooral in de handen van de consument, volgens onderzoek uit 2015. De consument had al vanaf de uitvinding van kweekvlees een hoop vragen. Zo vroegen ze zich af of kweekvlees nodig is, veilig is, en of we überhaupt moeten sleutelen aan ons voedsel. Toch liet een rapport van de Universiteit Wageningen uit 2014 liet zien dat zowel jonge als oude consumenten ondertussen redelijk welwillend tegenover kweekvlees staan.
De toekomst van kweekvlees ligt vooral in de handen van de consument
Welke overwegingen iemand meeneemt om wel of geen kweekvlees te willen eten, hangt af van een groot aantal aspecten. De hoofdredenen om kweekvlees wel te willen eten zijn de vermindering in dierenleed en gereduceerde impact op de natuur, zelfs terwijl de impact van kweekvleesproductie op de natuur nog niet accuraat kan worden bepaald. Een review uit 2018 in Meat Science onderbouwde dit sentiment van de consument en keek ook naar de andere kant: ook de consument vindt kweekvlees vaak nog onveilig, het prijskaartje schrikt af, en sommigen betwijfelen of het goed zal smaken. Dat laatste kan binnenkort al op de proef worden gesteld tijdens de kweekvleesproeverijen. Maar mocht kweekvlees binnenkort zijn intrede maken in de samenleving, zal iedere consument er zelf een waardeoordeel aan moeten geven.
Eindredactie door Puck van Tussenbroek
