Na het behalen van mijn bachelor ‘Management of International Social Challenges’ hoopte ik eindelijk van de vragende blikken af te zijn wanneer ik antwoord zou geven op de vraag ‘Wat studeer je?’. Hoewel de naam van mijn master ‘Governance of Migration’ een stuk minder vaag is, levert ook dit antwoord op de vraag wat ik studeer vervolgvragen en interessante reacties op.
Tijdens de laatste loodjes van mijn bachelor vroeg een vriend me of ik al had besloten wat ik hierna zou gaan doen, we hadden het namelijk al vaker over de toekomst gehad. Enthousiast vertelde ik over mijn aanstaande master, waarna het even stil bleef. Ik zag hem denken en hij vroeg enigszins retorisch: “Migratie wordt toch vooral als stokpaardje in de politiek gebruikt?”
Ook ‘wat actueel’ en ‘relevant onderwerp, zeker in deze tijd’ hoor ik bijna zonder uitzondering. Deze reacties voelden in eerste instantie logisch. Migratie is tenslotte het thema waarop het vorige kabinet is gevallen en zou ook nu weer een belangrijk verkiezingsthema worden. De partijprogramma’s en het nieuws staan er vol mee. Toch begon het patroon in reacties me op een gegeven moment op te vallen. Mensen migreren sinds er mensen zijn. Dat is een van de eerste dingen die ik te horen kreeg tijdens mijn master. Vanwaar dan nu het gevoel dat migratie een onderwerp van de huidige tijd is?
‘Mensen denken dat het een belangrijk actueel, politiek onderwerp is. Dat is het ook. Maar dat is het ook al decennia’
Bij de zoveelste ‘wat-actueel’-reactie, een paar weken voor de verkiezingen, besluit ik te gaan praten met Marlou Schrover, hoogleraar (migratie)geschiedenis aan de Universiteit Leiden en een van de oprichters van de master die ik doe. Als ik vertel over mijn verwondering knikt ze bevestigend. ‘Goh, wel een onderwerp van het hedendaagse maatschappelijke debat’, is een variant op de ‘wat-actueel’-reactie die ook zij vaak te horen krijgt. “Mensen denken dat het een belangrijk actueel, politiek onderwerp is. Dat is het ook. Maar dat is het ook al decennia.”
De oprichting van de master begon zo’n tien jaar geleden, maar migratieonderwijs gaat veel verder terug, vertelt Schrover. Zo was er rond 1900 al migratieonderwijs voor ambtenaren die uit de koloniën kwamen of ernaartoe gingen, ontstond er in 1950 aandacht voor vluchtelingenmigratie bij de studie rechten en leidde de gezinshereniging van arbeidsmigranten in de jaren 70 tot meer migratiestudies. “De belangstelling voor migratie is toegenomen in de afgelopen tien jaar, maar eigenlijk is er doorlopend aandacht geweest sinds het einde van de negentiende eeuw,” aldus Schrover.
Het gevoel dat migratie juist nú vooral als een politiek onderwerp voelt, heeft natuurlijk ook te maken met de verbanden die standaard worden gelegd met andere belangrijke, soms gevoelige, politieke onderwerpen, vertelt Schrover. “Als je het bijvoorbeeld over huisvesting hebt, heb je het over woningnood, en dan beginnen mensen heel vaak meteen over migratie.”
Politici maken beloftes die ze niet na kunnen komen
Ongeacht of de verbanden met andere politieke beleidsterreinen terecht zijn, vergroten ze hoe dan ook de politieke gevoeligheid van het thema. “Het is een onderwerp waar naar wordt gekeken door de achterban van politieke partijen. Het is iets waar beleidsmakers iets mee moeten, iets van moeten vinden.” Maar, zegt Schrover, “we hebben eigenlijk heel beperkte middelen om migratie te sturen.” Dat zorgt vaak voor beloftes die politici niet kunnen nakomen. “Als je als politicus zou zeggen: ‘We hebben hier al decennialang mee te maken en dit zal ook altijd zo blijven’. Ja, daar ga je de verkiezingen niet mee winnen.” Dat is ook niet hoe de PVV de verkiezingen heeft gewonnen en niet hoe deze, maar ook andere partijen campagne voerden. Zo kwam de zin ‘grip op migratie’ vaak terug.
Vanaf mijn gesprek met Marlou Schrover tot aan de verkiezingen heeft de paradox tussen migratie als actueel politiek thema en migratie als tijdloos gegeven veel door mijn hoofd gedwaald. Als er nu iemand aan me zou vragen “Migratie wordt toch vooral als stokpaardje in de politiek gebruikt?” zou ik antwoorden dat migratie óók als stokpaardje in de politiek wordt gebruikt. Want hoewel de vriend die deze vraag stelde het niet verkeerd bedoelde, voelde het alsof de politisering van migratie iets had afgedaan aan de ‘echtheid’ van het onderwerp.
Misschien was deze zoektocht en het gesprek met Marlou Schrover over de altijd-al-aanwezigheid van migratie een reactie op de politisering van het thema migratie. Op zoek naar nuance en neutraliteit, in de hoop migratie los te kunnen trekken van de politiek. Maar misschien kan dat niet. Het inzicht dat migratie van alle tijden is, hoe waardevol ook om te blijven onthouden, maakt het een tijdloos, maar nog geen neutraal gegeven. Iets wat ik me de afgelopen weken goed heb gerealiseerd. Niet migratiecijfers, maar de manier waarop politici over migratie praten, heeft ervoor gezorgd dat migratie hét verkiezingsthema werd en leidde tot de winst van de PVV.
Ik besef dat niet alleen migratie een fenomeen van alle tijden is, de gevoeligheid rondom dit thema is dat ook. Misschien kán migratie niet los worden gezien van politiek. En verklaart dat de ‘wat-actueel’-reacties die ik krijg – en die de studenten van de master ‘Governance of Migration’ over tien jaar waarschijnlijk nog steeds krijgen.
Eindredactie door Marijne Beijen
