Het is drie uur ’s nachts als de vriendin van Willem Groeneveld glasgerinkel hoort. Samen liggen ze in bed. ‘Zou je even beneden kunnen kijken?’, vraagt ze.
Het stel woont in een studentenbuurt in Groningen waar het wel vaker rumoerig is. Groeneveld probeert haar gerust te stellen. ‘Het is vast een dronken student.’
Beneden treft hij drie molotovcocktails aan. Twee in de keuken, één in de hal.
’Ze hebben brand gesticht’, schreeuwt hij naar zijn vriendin. De journalist blust de brand met een pannetje spaghettiwater dat nog over is van het avondeten.
Die nacht ervaart het stel als aflevering uit een politieserie. Politieagenten lopen in en uit. Er worden camerabeelden bekeken. Het duo wordt naar een safe house gebracht, waar ze na die onrustige nacht nog wat proberen te slapen.
‘Het gaat op zich goed. Mijn vriendin en ik zijn begin dit jaar verhuisd. Dat geeft behoorlijk wat rust.’
‘Wel een belangrijke reden. Mijn huisadres lag voor de aanslag al op straat. Dat geeft geen veilig gevoel. Bij elke auto die stilstond in de straat, was ik scherp. Als ik bewegingen hoorde, ging ik opletten. Ik was er constant mee bezig. De eerste periode na de aanslag was het lastigst. Ik zat onder een strak regime.’
‘Ik woonde op een onderduikadres en ik kon mij niet vrij bewegen. Ik rijd graag op mijn racefiets. Elke dag moest ik een andere route kiezen en op een ander tijdstip de deur uitgaan. Patronen vermijden. Op een gegeven moment gaat het onder je huid zitten. Het wordt een bepalende factor in het leven.’
‘Er zijn nog een aantal maatregelen die niet verplicht zijn, maar die wel door veiligheidsexperts worden aangeraden. Ik mag daar van hen niet te veel over zeggen. Mensen die iets kwaads in gedachten hebben, kunnen rekening houden met die maatregelen en op een andere manier te werk gaan. Ons nieuwe huis is bijvoorbeeld beveiligd.’
‘Ja, want ik schrijf nog steeds scherp over complotdenkers of mensen die onzin verkondigen. Veel mensen dachten dat, na de coronacrisis, complottheorieën zouden verdwijnen. Het begon met de “gele hesjes” uit Frankrijk.’
‘Dat ging naadloos over in de beweging tegen stikstofmaatregelen en dat ging weer over in de beweging tegen de coronamaatregelen. Die is inmiddels weer naadloos overgegaan in de antiklimaatbeweging, de pro-Russische beweging, de anti-wokebeweging en racisme. Dat is logisch, want grote ontwrichtingen zijn een voedingsbodem voor radicalisering, extremisme en geweld.’
De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) waarschuwde aan het begin van dit jaar voor theorieën die ervan uitgaan dat burgers worden geregeerd door een kwaadaardige elite.
Volgens de dienst zouden deze theorieën de democratische rechtsorde kunnen bedreigen. Zeker 100.000 Nederlanders zouden in deze theorie geloven, stelt de AIVD.
Tijdens het hele gesprek is Groeneveld kalm, maar schuwt geen grapje of een grote glimlach. Na een paar flinke slokken koffie praten we rustig verder.
‘Ik krijg elke dag nog berichten van bepaalde mensen via sociale media. Wacht, ik heb er hier wel een paar.’
Voorzichtig grinnikend pakt Groeneveld z’n telefoon erbij. Hij scrolt door zijn privéberichten op Instagram en leest voor.
‘Activist vermomd als journalist, we houden je in de gaten lozer (“loser met een ‘z’”).’
‘Hey jij daar naar persoon die alles omdraait, kun je aub ook de oorlog stopzetten vuile etter. Of is Rutte je grote vriend. Bedum moeten we zijn, want daar woont de grootste etter op deze planeet. Binnenkort maar even een groot wappie feest voor je organiseren daar.’
‘Het hangt af van wie de berichten komen. Door een complotdenker uit Drenthe werd ik weggezet als pedofiel, vriendje van Justitie. Ik zou door de overheid worden aangestuurd om onrust te veroorzaken. Allemaal van dat soort claims. De man heeft tienduizenden volgers. Elke keer als hij mij van iets beschuldigde, kreeg ik weer berichten binnen.
“Heel lang dacht ik: “Scheld maar lekker op het internet, dat doet mij niet zoveel.” Maar mensen zijn dus wél zo gek om mij thuis op te zoeken. Ik ben er niet meer zo gerust onder.’
Een dag na de aanslag worden Tjeerd P. en Jaimy W. aangehouden als verdachten. Bijna een jaar later worden ze schuldig bevonden aan brandstichting en poging tot moord. Het duo zit vijf jaar vast en hebben TBS onder voorbehoud gekregen van de rechtbank.
In de rechtszaal zeiden de mannen dat ze de molotovcocktails gooiden in het huis van Groeneveld omdat ze ‘boos waren’ over een artikel van zijn hand over een demonstratie bij een coronapriklocatie. Tjeerd P. en Jaimy W. waren deelnemers van die bijeenkomst.
Tegen de rechter zeiden ze ‘niks te kunnen herinneren’ van de nacht en dat ze ‘stomdronken’ waren. De rechter geloofde die verklaring niet. ‘Als het belangrijk wordt, verschuilt u zich achter de herinnering.’
In de zitting wezen experts op brandgevaar. De portiek van de voormalige woning van Groeneveld was, ook voor hun directe buren, de enige vluchtroute. Het huis had ook goed kunnen afbranden.
Op de telefoon van een van de mannen wordt een video gevonden waarop Jaimy W. zegt: ‘Kijk wat hier in de focking tas zit. Drie molo’s. Die gooien we bij een journalist hier in Groningen naar binnen. Ik ga vol richten op het kankerraam. Vieze vuile flikker man.’
‘Alles komt weer voorbij. Ze hadden goede advocaten die hun rol bagatelliseerde. Tegenover de rechter beweerden ze dat ze mijn vriendin nog hadden gewaarschuwd. Dat was niet makkelijk. De rechter ging daar gelukkig niet in mee.’
‘Het is moeilijk te beseffen dat iemand een moordaanslag op mij en mijn vriendin wilde plegen. Alsof ik onderdeel ben van een film. Ik vind het goed dat ze vastzitten, Ze brachten onze levens in gevaar.’
‘Aan de andere kant vind ik het wel sneu voor beide heren. Ze zijn allebei niet al te slim en hebben weinig liefde gekend in hun leven. Ze hebben uiteindelijk die liefde wel gevoeld bij een bepaalde groep en voelden zich daar ook gehoord in hun ideeën. Ze zijn op den duur zo gek gemaakt, dat ze overtuigd waren dat ze de samenleving een dienst bewezen door mij een lesje te leren.’
‘Er lag een verzoek tot bemiddeling vanuit hen vóór de rechtszaak. Dat betekent dat slachtoffer en dader met elkaar in gesprek kunnen gaat. We waren pas toe aan bemiddeling na de uitspraak van de rechter, om te voorkomen dat het elkaar zou beïnvloeden. We staan er nog steeds voor open, maar hebben niks meer van hen gehoord.’
‘Juist niet. De dagen na de aanslag ben ik overspoeld met reacties van vrienden, familieleden, collega’s. Maar ook wildvreemden zeiden dat ik belangrijk werk doe en vooral moet doorgaan. Dat geeft meer energie om mijn werk te vervolgen dan de reacties vanuit de complothoek. De groep die altijd de mond vol heeft over dat de journalistiek niet vrij is, is juist de groep die mijn vrije woord bedreigt.’
‘Absoluut. Het is naast een ontzettend belangrijk vak ook een heel leuk vak. Je komt in werelden waar andere mensen nooit in terechtkomen.’
Marco van der Wal is gastauteur van Red Pers. Dit interview is een onderdeel van zijn afstudeerportfolio.
