Geen hormonen, meer inzicht in je cyclus, en dat alles in één app. Het klinkt veelbelovend, maar misschien ook te goed om waar te zijn. Volgens medisch antropoloog Ellen Algera en huisarts Peter Leusink hangt de betrouwbaarheid van dit soort methodes sterk af van persoonlijke omstandigheden.
Het algoritme van Instagram laat aan vrouwen reclames zien van een jonge vrouw die als morning routine in haar dagboek schrijft, een gemberthee drinkt, én haar lichaamstemperatuur meet en dit registreert in de Natural Cycles-trackingapp. Het idee van Natural Cycles is dat je door het dagelijks meten van je temperatuur precies kan bijhouden wanneer je je eisprong hebt, en dus wanneer je vruchtbaar bent. In tegenstelling tot de man die 24/7 vruchtbaar is, is de vrouw namelijk maar een aantal dagen per cyclus vruchtbaar. Op de dagen dat je niet vruchtbaar bent kan je dan seks hebben zonder condoom, als je in een vaste relatie zit en geen risico loopt op een soa.
Natural Cycles belooft dat als je een regelmatige levensstijl hebt, dus bijvoorbeeld elke dag om dezelfde tijd opstaat en niet vaak alcohol drinkt, de app maar zes vruchtbare dagen zal aanwijzen. Dit zijn de dag van de eisprong zelf en vijf dagen ervoor, aangezien zaadcellen een paar dagen kunnen overleven in de baarmoeder. De app belooft ook dat deze methode 97 procent betrouwbaar is bij perfect gebruik en 92 procent betrouwbaar bij typisch gebruik. Als we deze cijfers kunnen geloven, is dit vergelijkbaar met de betrouwbaarheid van condooms. De app is officieel in Europa en de V.S. erkend als medisch hulpmiddel.
Temperatuur opmeten
Tegenwoordig zijn er steeds meer zogeheten “natuurlijke anticonceptiemethodes’” beschikbaar die gebruik maken van hetzelfde principe. Bij de simpelere, maar riskantere “kalendermethode” probeer je aan de hand van je menstruatie zelf te benaderen wanneer je ovuleert en dan een aantal dagen ervoor en een dag erna een condoom te gebruiken. Bij Natural Cycles meet je je temperatuur om het nauwkeuriger te bepalen. Maar er zijn ook methodes zoals Sensiplan die hele cursussen aanbieden. De Sensiplan-methode heeft een christelijke achtergrond. Sensiplan draagt op zijn website op sommige plekken een pro-life-boodschap uit en vindt het belangrijk dat je partner ‘achter’ het gebruik van Sensiplan om zwangerschap te vermijden staat. Bij de Sensiplan-methode leer je hoe je naast je lichaamstemperatuur ook cervixslijm en de stand van je baarmoederhals kan gebruiken om nog nauwkeuriger te bepalen wanneer je ovuleert. Deze methode van Sensiplan valt onder de sympto-thermale methode. Volgens de World Health Organization heeft de sympto-thermale methode een betrouwbaarheid van 98 procent bij typisch gebruik.
Er zijn veel methodes beschikbaar als alternatief voor hormonale anticonceptie. Vrouwen zijn ook steeds vaker op zoek naar deze alternatieven. ‘Pilmoeheid’ bestond al langer, maar er zijn bijvoorbeeld ook vrouwen die ‘spiraalmoe’ raken. Peter Leusink is huisarts en maakt deel uit van de Expertgroep Seksuele Gezondheid bij het Nederlands Huisartsen Genootschap. Leusink ziet ook steeds meer vrouwen in zijn praktijk die geen hormonen meer willen. Condooms zijn natuurlijk een optie, maar het is niet altijd even makkelijk om deze in de heat of the moment om te doen. Een natuurlijke vorm van anticonceptie die niks van buitenaf in je lichaam brengt, maar waarbij je wel deels zonder condoom seks kan hebben, klinkt daarom aantrekkelijk.
Groeiende groep
Medisch antropoloog Ellen Algera doet interdisciplinair onderzoek naar het gebruik van digitale technologie als anticonceptie. Ze spreekt hiervoor met vrouwen die anticonceptie-apps gebruiken: “Het is een kleine groep, maar ik denk groeiend. Ook omdat er steeds meer manieren zijn om informatie te vinden dan alleen bij seksuele voorlichting op school of via de huisarts.”
‘Het standaardverhaal is eigenlijk: niet doen dit soort methodes, het is onveilig’
Je zult inderdaad niet snel een natuurlijke anticonceptiemethode aangeraden krijgen door de huisarts. Leusink: “Het standaardverhaal is eigenlijk in de huisartsenwereld: niet doen, dit soort methodes, het is onveilig.” In de anticonceptierichtlijn voor huisartsen staat dat de betrouwbaarheid van alle natuurlijke anticonceptiemethodes maar 76 procent is bij ’typisch’ gebruik. Dit staat in schril contrast met de cijfers die Natural Cycles zelf promoot en vormt een belangrijke reden dat huisartsen wantrouwig zijn ten opzichte van deze methodes. Kenniscentrum Rutgers noemt daarnaast alle natuurlijke anticonceptiemethodes ‘onbetrouwbaar’. Het kenniscentrum heeft nog geen cijfers beschikbaar die laten zien hoeveel vrouwen op dit moment gebruik maken van dit soort apps.
Dat het betrouwbaarheidscijfer in de richtlijn zo laag is, is deels te verklaren door het feit dat het gebaseerd is op onderzoek waarbij er geen onderscheid gemaakt wordt tussen de verschillende natuurlijke anticonceptiemethodes. De simpele kalendermethode wordt hierin ook meegenomen, terwijl deze een stuk minder betrouwbaar is dan Natural Cycles of Sensiplan. Het cijfer is daarnaast gebaseerd op bevolkingsonderzoeken uit de VS. Als je dit vergelijkt met onderzoeken uit bijvoorbeeld Frankrijk, is er een groot verschil in de betrouwbaarheidscijfers, ook bij gangbare methodes zoals de pil. Het is dus niet duidelijk of het cijfer uit de VS ook in Nederland geldt.
Onbetrouwbaar onderzoek
Zowel het bevolkingsonderzoek als de meeste andere onderzoeken naar anticonceptie-apps zijn ‘retrospectieve’ onderzoeken. Dit zijn onderzoeken waarbij vragenlijsten naar gebruikers worden gestuurd, waar ze achteraf kunnen invullen of ze wel of niet zwanger zijn geworden. Dit soort onderzoek wordt in tegenstelling tot ‘prospectief’ onderzoek niet als heel betrouwbaar gezien in de wetenschap. Een probleem bij retrospectief onderzoek is dat de cijfers sterk afhankelijk zijn van wie er willen antwoorden op de vragenlijst, wat de vrouwen zich nog herinneren en wat ze bereid zijn om in te vullen.
Het onderzoek dat Natural Cycles zelf heeft uitgevoerd is ook retrospectief en wordt met name op persoonlijke data uit de app gebaseerd. Hierbij geldt ook het probleem dat niet iedereen alles keurig zal aangeven in de app. Bijvoorbeeld wanneer iemand toch geen condoom heeft gebruikt op een vruchtbare dag. Of nog belangrijker: of iemand uiteindelijk toch zwanger is geworden of niet.
‘Op wetenschappelijk niveau is er gewoon heel veel onenigheid over’
Algera: “Het kan bijvoorbeeld dat je zwanger bent en zo overweldigd bent dat je dat helemaal niet invoert en ook je temperatuur niet meer meet. Deze zwangerschap valt dan buiten de studie, terwijl we juist willen vaststellen hoeveel zwangerschappen er ontstaan bij het gebruik van zo’n app.” Dit soort factoren zorgen ervoor dat we niet zeker weten hoe betrouwbaar de cijfers zijn. Volgens Algera is het gebrek aan goed onderzoek deels een verklaring voor het feit dat natuurlijke anticonceptiemethodes nog niet worden vertrouwd: “Op wetenschappelijk niveau is er gewoon heel veel onenigheid over hoe we nu echt gaan vaststellen of natuurlijke anticonceptiemethodes werken of niet.”
Daarnaast is het de vraag of we onderzoek kunnen vertrouwen dat door de ontwikkelaars van de app zelf is uitgevoerd. Ook al is het onderzoek van Natural Cycles gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift, kan er nog steeds belangenverstrengeling zijn. Volgens Algera is dit inderdaad mogelijk. Tegelijkertijd is het niet uitzonderlijk dat de ontwikkelaar van een medisch hulpmiddel zelf het onderzoek naar de effectiviteit van een middel financiert.
Individueel gebruik
Algera merkt op dat er in 2019 een onderzoek is verschenen naar de kwaliteit van de verschillende onderzoeken naar natuurlijke anticonceptie heeft gekeken. Hieruit blijkt dat voor Natural Cycles geen cijfer beschikbaar is voor de betrouwbaarheid bij perfect gebruik, omdat er geen goed onderzoek naar is gedaan. Voor de betrouwbaarheid bij typisch gebruik wordt aangeraden om rekening te houden met 90 procent.
Wat in het algemeen een probleem is bij deze methodes, maar ook bijvoorbeeld bij het gebruik van condooms, is dat het betrouwbaarheidscijfer bij typisch gebruik nog vrij weinig zegt over hoe een bepaald individu de methode zou gebruiken. Het hangt sterk af van hoe nauwkeurig het individu of stel er mee omgaat. Op de vraag of een methode als Natural Cycles nou wel of niet een goede optie is als anticonceptie, antwoorden zowel Algera als Leusink dat dit sterk afhankelijk is van de specifieke situatie. Algera denkt dat het belangrijk is om goed geïnformeerd te zijn over de methode die je gaat gebruiken. Dit kan bijvoorbeeld door een cursus te volgen. Als je daarnaast ook gemotiveerd bent om de methode te volgen, kan het volgens Algera best een optie zijn. Leusink denkt zelf wel dat het belangrijk is om dit soort methodes bespreekbaar te maken in een consult: “Met een vrouw bespreek je niet alleen hoe veilig een methode is, maar kijk je ook wat een methode is die past bij de manier waarop je leeft en of je hormonen wil bijvoorbeeld. Het gaat om veel meer dingen dan alleen de vraag of anticonceptie veilig is of niet.”