Stress, paniek, een jaarronde winterdepressie – en allemaal een hormoonspiraal

Beeld: Marlies de Baare

20 februari 2023, 08:00

Dat hormonen in de pil ervoor kunnen zorgen dat vrouwen zich anders gaan voelen, is bekend. Maar hoe zit het met de hormoonspiraal? Wetenschapsredacteur Nikki Weststeijn spreekt met wetenschappers en met vijf vrouwen uit haar omgeving, die een negatieve ervaring hebben gehad met de spiraal.

Ik had zelf een hormoonspiraal. Na vier jaar kreeg ik opeens een menstruatie die meer dan tien dagen duurde. Ook voelde ik me meer opgejaagd. Overprikkeld en moe tegelijkertijd. Tired but wired.

Mijn huisarts had me ooit een hormoonspiraal aangeraden omdat je daar bijna geen mentale bijwerkingen van zou kunnen ervaren. Van andere vrouwen hoorde ik dat hun huisartsen uitlegden dat de hormonen van een spiraal alleen in de baarmoeder blijven en dat ze zich daarom geen zorgen hoefden te maken over het effect van de hormonen op hun mentale gezondheid. Maar kloppen deze ideeën wel? Zat het echt puur en alleen in ons hoofd?

Zoé Bürger, neurobioloog bij de Universiteit van Tübingen, legt uit dat het een misvatting is dat hormonen uit een spiraal ‘lokaal’ werken. Het is wel zo dat er in de spiraal minder hormonen zitten dan in de pil, vertelt ze. In de pil moeten meer hormonen, omdat niet alles in het bloed kan worden opgenomen – een deel plassen we simpelweg weer uit. Doordat de spiraal in de baarmoeder zit, komen de hormonen direct in het bloed. Maar dat betekent dus ook dat de hormonen van de spiraal uiteindelijk in je hele lichaam terechtkomen, net als bij de pil. 

Zowel de Mirenaspiraal als de Kyleenaspiraal geeft levonorgestrel af: een synthetische vorm van progesteron. De Mirena geeft elke dag rond de 0.02 milligram levonorgestrel af aan het lichaam en de Kyleena 0.01 milligram. Ter vergelijking: in de meeste anticonceptiepillen zit tussen de 0.1 en 0.3 miligram synthetische progesteron. Dat is tien keer zo veel als bij een spiraal. Daarnaast zit in de pil ook synthetische oestrogeen en in de spiraal niet. Maar als er zo veel minder hormonen in een spiraal zitten, hoe kan het dan dat sommige vrouwen toch het idee hebben dat ze mentale bijwerkingen ervaren?

Verraden

Bij Emily (22), Lute (26), en Fenna (24) is hun negatieve ervaring met de spiraal deels gekoppeld aan fysieke klachten. Emily vertelt dat ze na het zetten van de spiraal de ergste pijn van haar leven ervoer. Het was een soort menstruatiepijn, maar dan veel erger. ‘Het voelde alsof ik werd gestoken met een mes’.

Pijnstillers hielpen maar een klein beetje. Ook was ze twee maanden lang continu ongesteld. Ze had het idee dat de spiraal een indringer was in haar lichaam, die het lichaam eruit wilde hebben. Emily vertelt ook dat ze zich enigszins verraden voelde door de gezondheidszorg, omdat ze niet het gevoel had dat ze goed werd ingelicht over deze mogelijke fysieke bijwerkingen. 

Fenna

Fenna heeft pas net de spiraal en merkt tot nu toe ook deze klachten. Heel veel pijn en heel veel bloed. Toen ze naar de huisarts ging werd er gezegd dat deze pijn binnen de verwachtingen ligt omdat in de eerste paar maanden het lichaam nog moet “wennen” aan de spiraal. Voor Fenna had het veel uitgemaakt als de huisarts haar hier van tevoren voor had gewaarschuwd, omdat ze zich nu ook heel erg zorgen ging maken over de pijn. 

De dermatoloog gaf aan dat ze waarschijnlijk wel tot 30 procent van haar haar had verloren

Lute merkte, naast twee maanden lange ongesteldheid en pijn, ook dat haar haren begonnen uit te vallen en besloot terug te komen naar de huisarts. Toen ze opperde dat de haaruitval misschien door de spiraal kwam, wuifde de huisarts dit idee weg. Bij haar dermatoloog voelde Lute zich wel serieus genomen. Die gaf aan dat ze waarschijnlijk wel tot 30 procent van haar haar had verloren. Volgens de dermatoloog leek het op hormonale haaruitval, die veroorzaakt kon zijn door de spiraal. 

Lute

Naast de fysieke klachten, begonnen Emily en Lute zich ook mentaal slechter te voelen. Emily vertelt dat ze meer last kreeg van paniek en vermoeidheid en noemde ook burn-out-achtige klachten. Lute begon zich vlak na het laten inbrengen van de spiraal al meteen onrustiger te voelen, het voelde alsof ze een hogere hartslag had. Ook was de haaruitval weer een extra bron voor stress en onzekerheid. Ze ontwikkelde een paniekstoornis die veel heftiger was dan de paniek die ze in de tijd voor de spiraal af en toe ervoer. Daarnaast voelde ze zich ook vaker verdrietig, ‘alsof er een sluier over alles heen hing’. Ze kon niet meer goed van dingen genieten en was veel aan het huilen. 

Ayra
Emmelie

Ayra (24) en Emmelie (26) beschrijven geen merkbare fysieke klachten door de spiraal, maar hebben de spiraal er uiteindelijk wel uit laten halen omdat ze zich vaker neerslachtig voelden. Emmelie vertelt dat ze een jaar na het zetten merkte dat ze meer last van paniek kreeg. Een gevoel dat ze herkende van de pil, die ze ook daarvoor had gebruikt. Zelf had ze zonder anticonceptie soms ook wel paniekklachten, maar toen ze een hormoonspiraal had kreeg alles een meer negatieve lading.

Ayra vertelt dat ze nadat ze de spiraal had laten zetten zich eerst juist stabieler begon te voelen dan toen ze geen anticonceptie gebruikte, maar dat ze later toch een depressief gevoel kreeg, wat ze ook herkende van de pil. Ze beschrijft het gevoel: ‘alsof ik het hele jaar rond in een winterdepressie zat’. 

Verhoogde cortisol

Is er een wetenschappelijke verklaring voor de klachten die deze vrouwen (en ikzelf) hebben ervaren? Neurobioloog Bürger maakte een analyse van het bestaande onderzoek over de spiraal en concludeerde daaruit dat we nog veel te weinig weten over de impact van de spiraal op de mentale gezondheid van vrouwen. En de onderzoeksresultaten die er wél zijn, spreken elkaar vaak tegen. Het ene onderzoek geeft bijvoorbeeld aan dat er een verhoogde kans is op depressie en het andere onderzoek geeft aan dat de spiraal juist de kans op depressie verkleint.  

In dit onderzoek bleek dat vrouwen met een hormoonspiraal meer cortisol in hun speeksel hadden na een stressvolle ervaring

Een belangrijk onderzoek dat volgens Bürger wel iets eenduidigs aangeeft, is dat van neurowetenschapper Jurate Aleknaviciute en andere onderzoekers van het Erasmus MC, gepubliceerd in 2017. Uit dit onderzoek bleek dat vrouwen met een hormoonspiraal meer cortisol in hun speeksel hadden na een stressvolle ervaring dan vrouwen zonder anticonceptie. Ook kwam daaruit naar voren dat het cortisolniveau van vrouwen die een spiraal hadden in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek hoger was dan van vrouwen zonder anticonceptie.

Aleknaviciute benadrukt dat dit effect van verhoogde cortisolniveau niet te zien was bij vrouwen met een koperspiraal, wat zou aantonen dat het toch echt de hormonen zijn die voor een verhoogd cortisol zorgen.  

Tot nu toe weten we alleen nog niet zeker of deze verhoging van cortisol ook echt tot mentale problemen kan leiden. Volgens Aleknaviciute is een correlatie tussen cortisol en stressgerelateerde klachten en depressie wel eerder is aangetoond. Het is verbazingwekkend dat er in de afgelopen zes jaar nog geen verder onderzoek is gedaan naar de relatie tussen de spiraal, cortisol en mentale bijwerkingen, zegt Bürger. Ze is nu zelf een onderzoek gestart. 

Zowel Bürger als Aleknaviciute benadrukken dat het niet hun doel is om vrouwen van de hormoonspiraal af te krijgen. Sommige vrouwen zijn juist heel blij met hormonale anticonceptie. Hormonale anticonceptie kan een uitkomst zijn bij aandoeningen zoals endometriose of PCOS. Maar het is wél belangrijk dat artsen vrouwen informeren over de mogelijke impact van een hormoonspiraal op hun mentale gezondheid. Zo kunnen vrouwen zelf een betere beslissing nemen over welke anticonceptie ze willen gebruiken.

Met medewerking van Maria Bouwman

Steun Red Pers

Je las dit artikel gratis, maar dat betekent niet dat het Red Pers niets heeft gekost. Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.

Lees ook:

Zoeken

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.