Op 15 maart 2023 mag iedereen van achttien jaar en ouder naar de stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen én voor de Waterschapsverkiezingen. Alleen de campagnes staan voornamelijk in het teken van de landelijke politiek en de Eerste Kamer. Hoe zit dat ook alweer? En waarom is stemmen zo belangrijk?

Op 15 maart stemmen we voor het ‘parlement’ van iedere Nederlandse provincie – de Provinciale Staten. De gekozen leden van de Provinciale Staten zijn de vertegenwoordigers van de burgers in het provinciebestuur. De hoeveelheid leden verschilt. Als provincie met de minste inwoners heeft Zeeland 39 statenleden, terwijl in Zuid-Holland 55 volksvertegenwoordigers plaats zullen nemen.

De Staten benoemen en controleren het dagelijks bestuur van de provincie: het college van Gedeputeerde Staten. De machtsverdeling binnen het provinciaal bestuur kan worden vergeleken met het landsbestuur. De Provinciale Staten zijn de Tweede Kamer en de Gedeputeerde Staten het kabinet. 15 maart stem je dus op de mensen die het bestuur van jouw provincie gaan controleren.

De provincie gaat ook over jou
Verkiezingen voor de Provinciale Staten vinden eens in de vier jaar plaats. De verkiezingen vinden altijd plaats twee jaar ná de Tweede Kamerverkiezingen. Tijdens de vorige Statenverkiezingen, in 2019, was de opkomst wederom laag onder jongeren. Dat doet vermoeden dat jongeren weinig interesse hebben in deze verkiezingen. Uit een peiling van Ipsos, die vrijdag verscheen, blijkt bovendien dat slechts 28 procent van de kiezers die jonger zijn dan 35 jaar überhaupt weet dat er verkiezingen zijn. Dit terwijl juist zeventig procent van de kiezers die ouder zijn dan zeventig jaar weten dat er verkiezingen zijn.

En dat is jammer, want hoewel de thema’s waarover  de provincie gaat – bestemmingsplannen, milieu en bereikbaarheid – misschien niet heel sexy zijn, zijn ze wel voor jou belangrijk en hebben impact op jouw dagelijks leven.

Het thema bereikbaarheid betekent dat de provincie in veel gevallen opdrachtgever van het openbaar vervoer is, en dus verantwoordelijk voor bijvoorbeeld het busvervoer. Als in jouw stad de bussen stoppen met rijden na middernacht en jij na het uitgaan niet meer thuiskomt, is dit iets waar je de provincie op aan moet kijken. Ook doet de provincie aanpassingen aan wegen waar je misschien vaak gebruik van maakt.

Komt er ergens een woonwijk, een bedrijventerrein of blijft het groen? Moet de provincie zelf sociale huurwoningen – zoals studentenwoningen – gaan bouwen?

De provincie bepaalt ook of steden kunnen uitbreiden en waar bedrijventerreinen en kantoren worden aangelegd. Zo liggen er grote thema’s zoals de woningnood of het klimaat op het bordje van de provincie. Komt er ergens een woonwijk, een bedrijventerrein of blijft het groen? Moet de provincie zelf sociale huurwoningen – zoals studentenwoningen – gaan bouwen? Dat zijn thema’s waar je als kiezer 15 maart over beslist.  

Ook Eerste Kamerverkiezingen
Bovendien klinkt jouw stem in de provincie ook door in politiek Den Haag, via de Eerste Kamer. Leden van de Provinciale Staten kiezen namelijk de Eerste Kamer. Dat gebeurt twee á drie maanden na de Provinciale Statenverkiezingen. Mensen die in Caribisch Nederland wonen – dus niet in een van de 12 provincies – stemmen via een kiescollege op de Eerste Kamer. Sinds dit jaar kunnen kiezers die buiten Nederland wonen ook voor het eerst stemmen voor de Eerste Kamer. 

De Eerste Kamer toetst kabinetsbeleid
De leden van de Eerste Kamer toetsen onder andere de wetten die zijn ingediend door de Tweede Kamer op uitvoerbaarheid en juridische zuiverheid. Ze zijn dus behoorlijk belangrijk en het kabinet kan niet om de Eerste Kamer heen bij het doorvoeren van hun plannen. 

Momenteel heeft het kabinet in de Eerste Kamer geen meerderheid: ze moeten dus altijd op zoek naar steun van oppositiepartijen in de Eerste Kamer om beleid doorgevoerd te krijgen. Bij de behandeling van een wet wordt vaak een verantwoordelijke minister of staatssecretaris naar de Eerste Kamer gestuurd om de wet te verdedigen. Het gebeurde in het verleden regelmatig dat een wetsvoorstel van het kabinet tegen werd gehouden door de Eerste Kamer. Zo moest het kabinet afgelopen jaar concessies doen aan GroenLinks en PvdA om hun pensioenwet door de Eerste Kamer te krijgen.

Je kan 15 maart dus ook je oordeel vellen over het kabinetsbeleid. De Statenverkiezingen tellen elke keer weer als een soort tussentijdse toets voor het kabinet. De campagnes dit jaar gaan daarom gedeeltelijk over provinciale politiek, maar – laten we eerlijk zijn – vooral over de landelijke politiek en beleid.

Verwachtingen

Natuurlijk kan er nog veel gebeuren in meer dan anderhalve maand, maar toch hebben peilingbureaus al geprobeerd voorspellingen te doen. In een recente peiling van I&O Research over de Statenverkiezingen lijkt het erop dat de strijd om de grootste fractie te worden in de Eerste Kamer nek-aan-nek wordt gevoerd tussen de VVD en de combinatie PvdA/GroenLinks. Die twee partijen willen na de verkiezingen een gezamenlijke Eerste Kamerfractie vormen. Dat betekent dat ze samen vergaderen en gezamenlijk hun standpunten bepalen.

Ook zien we dat de nieuwe BoerBurgerBeweging (BBB) in het oosten en noorden (met name in Overijssel en Drenthe) veel steun geniet en kans heeft om daar de grootste te worden. Dit zou een duidelijk signaal zijn tegen de voorgenomen stikstofplannen van het kabinet.

Waterschappen

Naast Statenverkiezingen – en dus Eerste Kamerverkiezingen – zijn 15 maart ook nog de Waterschapsverkiezingen. Er zijn 21 waterschappen in Nederland. Het waterschap gaat over het beheer en de controle van het water, zoals onderhoud van dijken en sluizen, zuiveren van het afvalwater en natuurbeheer. Vanwege onze historische strijd tegen het water zijn wij het enige land waar burgers voor waterschappen kunnen stemmen. 

Elk waterschap heeft een algemeen bestuur van achttien tot dertig leden. Het grootste deel van het waterschapsbestuur wordt direct gekozen op 15 maart, maar een gedeelte van de zetels in het bestuur is gereserveerd (‘geborgd’) voor vertegenwoordigers van boeren, natuurbelangen en bedrijven. De geborgde zetels voor die laatste groep proberen GroenLinks en D66 momenteel met een initiatiefvoorstel te schrappen. Voor de aankomende verkiezingen gaat dat nog niet gebeuren, maar het toont in ieder geval aan dat er meer te doen is om het waterschap dan je zou verwachten.

Droge voeten

Het klinkt saai, maar het waterschap is essentieel in bijvoorbeeld de strijd tegen klimaatverandering. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel en de temperatuur op aarde, met extremer weer tot gevolg. Het waterschap regelt de bescherming tegen overstroming en zorgt dat wij droge voeten houden. En ook daarover valt iets te kiezen. Moeten we de dijken alsmaar hoger maken, of overstappen op brede en biodiverse overstromingsgebieden om water vast te houden? Op 15 maart stemmen we dus ook op mensen die beslissen over ons klimaat en onze toekomst.

Je kunt 15 maart stemmen voor het provinciebestuur van de provincie waar je staat ingeschreven. Uiterlijk veertien dagen voor de verkiezingen krijg je op het huisadres waar je staat ingeschreven een stempas. Deze heb je nodig om te stemmen. Om voor de provinciale staten – en indirect dus voor de Eerste Kamer – te stemmen moet je achttien jaar of ouder zijn, in de provincie wonen en de Nederlandse nationaliteit bezitten. Ben je Nederlander en woon je buiten Nederland (in het buitenland of in Aruba, Curaçao of Sint Maarten)? Dan kun je je stem uitbrengen op de Eerste Kamer via het Kiescollege niet-ingezetenen.

Voor de waterschapsverkiezingen heb je niet de Nederlandse nationaliteit nodig – je moet alleen in het waterschap wonen. Internationale studenten mogen dus ook voor het waterschap stemmen.