De geopolitieke verhoudingen zijn aan het verschuiven, ook in Afrika. Rusland roert zich op het continent. Het haalt de diplomatieke banden met verschillende landen aan, stuurt de beruchte Wagnergroep om jihadisten te verjagen en richt tv-kanalen op om het Russische perspectief te verspreiden. Is dit iets om ons zorgen over te maken?
Is Rusland bezig aan een opmars in Afrika? De afgelopen jaren breidde het land zijn invloed in een aantal Afrikaanse landen uit. Zo heeft het met landen als Mali, Burkina Faso en de Centraal Afrikaanse Republiek goede banden. Rusland is hier actief met paramilitaire groepen. Ook zijn Russische media actief op het continent. Hoe groot is de invloed van Rusland in Afrika? En moet het Westen zich hier zorgen om maken?
Veiligheidspartner
Volgens Guido Lanfranchi van onderzoeksbureau voor internationale betrekkingen Clingendael heeft Rusland invloed in Afrika, voornamelijk als veiligheidspartner. Zo beschermt Rusland Afrikaanse landen, bijvoorbeeld door speciale troepen als de Wagnergroep te sturen of landen te steunen in de VN. Ook is Rusland een grote wapenleverancier. Zo’n 44 procent van de Afrikaanse wapens is uit Rusland afkomstig.
Toch moet de invloed van Rusland vooral niet overschat worden, volgens Lanfranchi. “Buiten veiligheid in specifieke gevallen heeft Rusland niet heel veel te bieden. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de handel, een belangrijke indicator voor goede banden op de lange termijn, dan stelt Rusland helemaal niets voor. Slechts één procent van de totale Afrikaanse handel is met Rusland. Nederland heeft een veel groter aandeel.”
Anti-Westers sentiment
Waar Rusland vooral goed in is, is het uitbuiten van anti-Westerse sentimenten, meent Lanfranchi. Dit geldt zowel voor Afrikaanse leiders als voor de bevolking. In Mali heerst grote ontevredenheid met het onvermogen van de Fransen om de jihadisten terug te dringen. Rusland wist zich hier slim als een alternatief aan te bieden. Ook landen die op een of andere manier uit de gratie van het Westen zijn gevallen kunnen vatbaar zijn voor Russische invloed.
Ook onder de Afrikaanse bevolking zijn pro-Russichse denkbeelden vaak sterk verbonden met anti-Westerse opvattingen. Deels grijpt dit terug op de koude oorlog. De Sovjet-Unie heeft veel onafhankelijkheidsbewegingen gesteund op het continent, terwijl landen zoals Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk vooral met kolonialisme worden geassocieerd. Daarnaast hebben Westerse landen de laatste decennia meer geïntervenieerd op het continent dan Rusland. Hierdoor valt het Westen ook meer te verwijten. Westerse landen worden vaak als schuldige van een kwakkelende economie of een slechte veiligheidssituatie gezien.
Niemand weet precies hoeveel Afrikanen pro-Russische of anti-Westerse sympathieën hebben. Lanfranchi: “Hier zijn geen goede kwantitatieve studies naar gedaan. De enige informatie die ik erover heb is anekdotisch. Zo was mijn collega recent in Dakar. Zij liet mij weten dat er een aanzienlijk deel van de bevolking is die er pro-Russisch en anti-Westers gedachtegoed op nahoudt. Maar nogmaals, dit is puur anekdotisch.”
Russische media
Russische media proberen dit sentiment actief aan te wakkeren. De laatste jaren zijn Russische tv-zenders zoals Russia Today uitgebreid met Franse en Arabische kanalen. Volgens onderzoeker Steven Gruzd van het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Internationale Zaken (SAIIA) probeert Rusland via deze zenders zich als een bondgenoot van Afrika te presenteren, terwijl ze het Westen in diskrediet brengt.
In hoeverre Rusland daarin slaagt is onduidelijk. Ook volgens Gruzd moet de invloed van Rusland niet overdreven worden: “Er is de afgelopen decennia een globaal mediasysteem ontstaan waar Russische media onderdeel van zijn. Maar Westerse omroepen als BBC en CNN zijn nog steeds sterker vertegenwoordigd op het continent dan hun Russische tegenhangers.”
Hoe bang moeten we in het Westen zijn voor de Russische inmenging in Afrika? Zowel Gruzd als Lanfranchi denken dat de Russische invloed niet al te groot is. Lanfranchi: “Rusland is vooral sterk in een aantal specifieke landen. Die landen hebben vaak een slechte band met andere grootmachten. Hierdoor kan de invloed van Rusland groter lijken dan die is. Als je naar het gehele continent kijkt, zijn de VS, de EU en China de grote spelers. Daarnaast is Rusland alleen groot in het veiligheidsdomein, economisch is het klein.
Banden met Afrika versterken
Grote zorgen hoeven we ons volgens Lanfranchi dus niet te maken. Wel doet het Westen er verstandig aan om de relatie met Afrikaanse landen serieus te nemen. Er bestaat in Afrika een voedingsbodem voor anti-Westers gedachtegoed. Dit wordt in sterke mate veroorzaakt door de ongelijke relatie tussen het Westen en Afrika. Zo klagen veel Afrikaanse landen over de moeilijke toegang die zij hebben tot de Europese markt. Hierdoor ontstaat een ongelijke situatie waarin Afrikanen vooral onbewerkte grondstoffen exporteren.
Ook zien veel Afrikanen de dubbele standaarden van het Westen. Als er in Afrika een militaire coup wordt gepleegd, is de reactie van het Westen vaak afhankelijk van de banden die het Westen met het regime heeft. Zo had het Westen felle kritiek op een coup in Mali, omdat deze de mensenrechten onder druk zou zetten. Toen er een coup werd gepleegd in Tsjaad door een regime met goede banden met Frankrijk bleef het Westen stil. Veel Afrikanen zien dit als hypocriet.
Volgens Lanfranchi doet het Westen er verstandig aan om te investeren in goede banden met Afrikaanse landen. In Afrika liggen veel grondstoffen die nodig zijn voor de energietransitie. Daarbij heeft het een snel groeiende bevolking: naar schatting zal rond 2050 meer dan een kwart van de wereldbevolking uit Afrika komen. Ook wordt een grote economische groei verwacht op het continent. Het continent gaat alleen maar belangrijker worden in de toekomst.
Eindhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png door Kaz Schonebeek