Kunstmatige intelligentie (KI) is binnen de hedendaagse kunst- en designwereld een hot topic. Software die het mogelijk maakt om kunst te creëren, is volop in ontwikkeling. Met filosofische vragen over kunst en kunstenaarschap tot gevolg. Want wat is nou het echte kunstwerk: de kunstmatige intelligentie of het resultaat daarvan? Om deze vraag te beantwoorden ging Red Pers in gesprek met kunstenares Helena Nikonole.
Het zal je waarschijnlijk niet ontgaan zijn: kunstmatige intelligentie (KI) raakt steeds meer geïntegreerd in onze maatschappij. Met de introductie van Generative Pre-trained Transformer 3 (GPT-3) is het mogelijk om teksten te produceren die overeenkomen met teksten die door een mens zijn geschreven. Het verschil is vrijwel niet te zien. Daarnaast kunnen door middel van ‘OpenAI’, zoals het systeem DALL-E, illustraties worden gecreëerd gebaseerd op een korte tekstuele beschrijving. Dat wat eens als onmenselijk werd beschouwd (computersystemen), wordt steeds meer menselijk (creatief). De mogelijkheden zijn oneindig.
Toch kunnen deze kunstmatige systemen volgens expert Helena Nikonole zelfstandig geen ‘echte kunst’ maken. Nikonole is nieuwemediakunstenaar, onafhankelijk curator en pedagoog, en momenteel gevestigd in Istanbul. Haar interessegebied omvat hybride kunst, bio-semiotiek en kunstmatige intelligentie. Een deel van haar werk is gewijd aan utopische scenario’s van een post-menselijke toekomst, terwijl een ander deel zich richt op het dystopische heden en een kritische benadering van technologie. Zij vertelt hoe KI kunst beïnvloedt en wat we er in de toekomst van kunnen verwachten.
Wat is nou eigenlijk kunstmatige intelligentie, en welke rol heeft het in de kunstwereld?
“KI kan omschreven worden als een verzameling van algoritmen die het mogelijk maakt om grote hoeveelheden data te lezen en te extraheren. Het herkent patronen in die data die het menselijk begrip te boven gaan, en daarom heeft het onmenselijke eigenschappen. Zo kan het een innoverende invloed hebben op kunst. Deze vernieuwing heeft ook invloed op kunstenaars.”
Bloed, zweet en tranen vormen juist de basis van wat als kunst beschouwd kan worden.
“Daarnaast is kunstmatige intelligentie een ‘general purpose technology’, een technologie voor algemene doeleinden. GPT’s hebben de potentie om samenlevingen drastisch te veranderen door hun impact op bestaande economische en sociale structuren. Het is vergelijkbaar met het internet. Kunstmatige intelligentie wordt gebruikt op verschillende manieren, dient verschillende doeleinden, net zoals het internet. In het geval van kunst heb je de ‘text image generators’, die kunstwerken produceren op basis van menselijk input.”
“De rol van KI in de kunst is eigenlijk vergelijkbaar met de impact van fotografie op de kunst. De fotocamera bleek honderden jaren geleden al een technologie met een grote impact, waarvan mensen verwachtten dat het de kunstenaar op den duur zou vervangen. KI werd in de fotografie al geïntroduceerd in 2017, als fotografievorm zonder camera. Het bood de mogelijkheid om foto’s te verbeteren, details die door de camera niet goed geregistreerd werden konden door KI worden ingevuld. Het was toen al duidelijk dat KI ook een impact zou hebben op de rest van de kunstwereld.”
Wie is volgens jou de kunstenaar: KI of de mens?
“De kunstenaar heeft als enige zeggenschap. Wie organiseert het proces? Dat is de kunstenaar. Maar de computerwetenschapper die een origineel stuk kunstmatige intelligentie heeft gemaakt, kan ook als kunstenaar worden beschouwd, ook al ziet die persoon zichzelf misschien niet als kunstenaar.”
“Bloed, zweet en tranen vormen juist de basis van wat als kunstenaarschap beschouwd kan worden. Een moeizaam creatief proces van bedenken, maken, aanpassen en voltooien wordt met kunstmatige intelligentie niet aangegaan, maar hoort wel bij het maken van kunst. Ook al is het knap gemaakt, dat wat een KI creëert is en blijft een uitkomst van een gereedschap. KI functioneert als een nieuwe kwast voor een schilder. Als mensen hebben wij de verantwoordelijkheid ons aan te passen aan technologische ontwikkelingen en we moeten leren KI creatief toe te passen om tot echte kunst te komen. Want, het gaat om het idee achter het kunstwerk, dat is wat de mens van kunstmatige intelligentie onderscheidt.”
“Veel gebruikers denken niet kritisch na over het gebruik en de impact van KI in de kunst. Het heeft een grote impact op het kunstenaarschap. Als we de kunstenaar nog steeds beschouwen als iemand die ‘mooie beelden maakt’, dan zal zij in de toekomst worden uitgeschakeld door KI-gegenereerde creaties. Maar als we het hebben over hedendaagse kunst of nieuwemediakunst, zullen er natuurlijk ook kunstenaars zijn die KI op een creatieve manier gebruiken. Deze kunstenaars zullen nieuwe manieren vinden om de technologie te gebruiken, als een soort techniek of als gereedschap.”
Kunst moet een concept hebben, of een kritische benadering van de gebruikte technologie.
En wat is dan het kunstvoorwerp hier: KI of het kunstwerk?
“Ik denk dat het afhangt van het achterliggende concept, samen met het beeld en de boodschap die de kunstenaar probeert over te brengen. En als er originele en aangepaste software is, kan die ook beschouwd worden als een kunstwerk of als een deel van het kunstwerk. Echter, DALL-E werd geproduceerd door OpenAI, daarom beschouw ik het niet als uniek of als een kunstwerk. Als er iemand is die met dezelfde constructie van DALL-E werkt en de software omzet in een andere vorm van KI, kan dat wel als een kunstwerk worden beschouwd.”
“Sommige objecten worden echter als kant-en-klare beelden gegenereerd en tentoongesteld in een galerie of museum. Het ontbreekt daarbij aan een duidelijk idee en het kan dan niet worden beschouwd als uniek, vind ik.”
Wat is de impact van kunstmatige intelligentie op de creatie van kunst en het kunstenaarschap in deze tijd?
“Het is vergelijkbaar met de opkomst van smartphones. Iedereen heeft een camera in zijn zak en kan foto’s maken en ze vervolgens online zetten. Het betekent echter niet dat elke foto een kunstwerk is, of dat je dan al meteen een kunstenaar bent. Dit geldt ook voor toegankelijke interfaces en OpenAI. Natuurlijk kun je een KI zoals DALL-E gebruiken en een aantal beelden genereren, die er prachtig uit kunnen zien, maar dat betekent niet dat het als een kunstwerk kan worden beschouwd.”
“Ik denk eigenlijk dat het een probleem is, al die interfaces die steeds toegankelijker worden. Of het als kunstenaarschap beschouwd kan worden, vind ik lastig. Ik denk dat dit een moeilijke vraag is, want ik zie alleen de visuele esthetiek, maar geen idee erachter. Kunst moet een concept hebben, of een kritische benadering van de gebruikte technologie. Als je de eerste persoon bent die iets creëert door middel van KI met tekst naar beeld, dan zou het als een kunstwerk kunnen worden beschouwd.”
KI functioneert als een nieuwe kwast voor een schilder.
Ten slotte, wat kunnen wij verwachten van KI en kunst in de komende jaren?
“Het is heel moeilijk te voorspellen. Ik kan alleen zeggen dat meer kunstenaars KI zullen gebruiken, omdat het toegankelijker wordt. Dit zal leiden tot meer interessante manieren om KI te gebruiken. Ik denk dat er bijvoorbeeld meer mensen zullen werken met KI en 3D. Onlangs verschenen er al publicaties over het genereren van tekst naar 3D. Ik denk dat er in de komende jaren kunstenaars zullen zijn die dit gereedschap gebruiken.”
“Eerder probeerde ik met KI aan 3D-mogelijkheden te werken, maar dat vergde nog erg veel computervaardigheden. Ik hoop dat er kunstenaars zullen opstaan die tekst naar beeld en tekst naar video op een interessante manier kunnen implementeren. Ik zou graag meer projecten op dit gebied zien, want op dit moment zie ik dat veel mensen enkel gefascineerd zijn door die ene KI die tekst in beeld vertaalt, zoals DALL-E.”
Eindhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png door Valerie Vocking