De Oekraïense LHBTI-gemeenschap vreest voor hun vrijheid nu de Russen het land binnenvallen. Het is een extra motivatie voor queer Oekraïners om de wapens op te pakken. Redacteur Jarne van der Poel volgt hun social media posts live vanaf de frontlinie.

Van bekende drag queen naar vrijwilliger bij defensie: dat is het verhaal van Vlad Shast. Hij is 26 jaar en een populaire make-up artiest en drag performer in de Oekraïense gay scene. Twee dagen nadat Rusland Oekraïne binnenviel heeft hij zich aangemeld als vrijwilliger voor de krijgsmacht. Sindsdien houdt hij via sociale media zijn volgers op de hoogte van zijn nieuwe leven.

‘Ik had nooit gedacht dat ik in de oorlog zou komen. Ik had nooit gedacht dat ik in zo’n geval zou blijven en bij de strijdkrachten zou gaan. Ik had nooit gedacht dat ik een geweer zou hebben,’ schrijft Vlad op Instagram.

De Russische inval in Oekraïne heeft de LHBTI-beweging in het land gedwongen om het hoofd te bieden aan een grote bedreiging. Het Russische regime staat bekend om haar repressie van seksuele minderheden en genderdiverse mensen. De verschrikkingen in Tsjetsjenië – de Russische deelrepubliek waar homo’s werden opgepakt en gemarteld – hebben de wereld geschokt. 

Hoewel Oekraïne ook een conservatieve houding tegenover queer mensen heeft – het homohuwelijk is er nog steeds niet legaal en homohaat is aan de orde van de dag – is het er significant beter gesteld dan in Rusland. Vooral in de hoofdstad Kyiv is er inmiddels een levendige gay scene met een bescheiden, maar groeiend nachtleven. En een enquête wijst uit dat 56 procent van de Oekraïners gelooft in gelijke rechten voor LHBTI’ers. 

Mensen uit de regenbooggemeenschap zijn al jaren welkom in het Oekraïense leger en daar ook zichtbaar aanwezig. In 2019 liepen LHBTI–soldaten mee met de Kyiv Pride, en ze hebben ook hun eigen embleem: een gouden eenhoorn op de schouder.

‘Als Rusland wint, betekent dat duisternis’

Een Russische overname bedreigt nu de beperkte vrijheid die LHBTI’ers in Oekraïne genieten. Sinds pro-Russische separatisten de Oekraïense provincie Luhansk hebben overgenomen, is homoseksualiteit daar al gecriminaliseerd.  Ook heeft Rusland volgens Amerikaanse inlichtingen plannen om queer Oekraïners, die Rusland beschouwt als ‘dissidenten’, naar kampen te sturen.

‘Als Rusland wint, betekent dat duisternis,’ zegt Vlad op zijn Facebookpagina over zijn motivatie om zich bij de strijdmacht aan te sluiten. ‘Er zal geen vrijheid zijn, geen mogelijkheid om jezelf te zijn, geen rechten voor minderheden.’

Voor Vlad is meevechten ook een signaal aan zijn conservatieve landgenoten die er nog anti-LHBTI denkbeelden op na houden. ‘En laat iemand me nu nog maar vertellen dat flikkers het land ruïneren,’ schrijft hij provocatief op Facebook. 

‘Ik kon gewoon niet stil blijven zitten‘

Een andere LHBTI’er aan het front is Oleg, een 22-jarige biseksuele man en biersommelier. Voordat Rusland eind februari Oekraïne binnenviel, begon Oleg zijn dagen met het uitlaten van zijn honden in de straten van hoofdstad Kyiv. Nu zien zijn dagen er heel anders uit: ‘Ik ben gewend geraakt aan 4 tot 6 uur slaap per nacht, soms op de betonnen vloer van een parkeergarage. In slaap vallen met het geluid van explosies is niet eens zo moeilijk als je de hele dag met een zwaar geweer in je handen hebt gelopen.’

Sinds de Russische aanval op zijn land, heeft Oleg zich aangemeld om samen met zijn vader te dienen in het Oekraïense leger. ‘Ik heb nooit echt een nauwe band met mijn vader gehad, maar ik wist altijd dat hij van me hield en alles voor me zou doen. Sinds de oorlog zijn we hechter dan vroeger en realiseer ik me hoeveel ik van hem houd,’ schrijft Oleg op zijn Instagrampagina.

‘Vandaag werd mij gevraagd of ik er spijt van had dat ik Oekraïne ben gaan verdedigen,’ schrijft hij in een bericht van 18 maart. ‘Ik heb erover nagedacht en besefte dat het de beste beslissing van mijn leven was. Ik had niet anders gekund, ik kon gewoon niet stil blijven zitten terwijl anderen de vreedzame toekomst van de Oekraïners verdedigden.’

Beeldvorming

Ook de officiële kanalen van de Oekraïense regering delen de verhalen van de strijdende LHBTI’ers. Zo schrijft de regering op haar Instagram: ‘Oekraïners verdedigen niet alleen ons land, maar ook de waarden van vrijheid, waardigheid, expressie. Uit angst voor de vervolging van hun identiteit, hebben LGBTQ+ Oekraïners de wapens opgepakt.’ 

Met deze campagne wil de regering duidelijk maken dat Oekraïne onderdeel is van Europa en de Europese waarden van mensenrechten en vrijheden onderschrijft. Het is een manier om zich nog fermer af te zetten tegen Rusland.

Recente beeldvorming doet Oekraïne niet bepaald een LHBTI-vriendelijk land lijken. Vorige maand verschenen verhalen in de media over trans personen die bij de grens van Oekraïne worden tegengehouden.  Hoewel wijziging van geslachtsregistratie legaal is in Oekraïne, zitten er nog veel beperkingen aan. Zo moeten trans mensen verplicht een medische behandeling ondergaan voordat zij hun geslachtsregistratie mogen wijzigen. Veel Oekraïense trans vrouwen of non-binaire personen hebben daardoor nog een mannelijke geslachtsaanduiding in hun paspoort. Zij zijn bang om het land te ontvluchten omdat mannen bij de grens worden tegengehouden.

Kyiv Pride, een toonaangevende LHBTI-organisatie in Oekraïne, laat weten de zaak serieus te nemen en roept trans mensen op om zich te melden. ‘Iedereen die trans is, kan zich richten tot organisaties zoals de onze en zal dan geholpen worden.’

‘De LHBTI-situatie in Oekraïne is momenteel verre van perfect,’ vervolgt Kyiv Pride, ‘maar zeker in tegenstelling tot Rusland is de steun voor LHBTI-rechten hier hoog.’ Veel queer mensen vluchten dan ook vanuit landen als Rusland, Belarus en Kazachstan naar Oekraïne om een veilige haven te vinden. Voor het behoud van die veilige haven wordt nu gestreden.

Met medewerking van Kaz Schonebeek