Jezelf vergelijken met anderen gaat vaak vanzelf, zeker online. Gelukkig kan wijlen Duitse filosoof Friedrich Nietzsche ons bijstaan in de strijd tegen ambitiestress en prestatiedruk, menen gastredacteuren en filosofiestudenten Jules van Beurden en Emma Trijsburg.
Op LinkedIn lijkt het alsof je zonder grootse ambities, prestigieuze stages, of dankbaar vrijwilligerswerk niet mee mag doen. Maar onlangs plaatste Iris Lommerde (30), mede-eigenaar van een marketingbureau, een tegengeluid. ‘Ik ben niet zo ambitieus. Zo, pfoe. Dat is eruit!’ stond er in haar update.
Iris heeft veel bewondering voor ambitieuze mensen, maar is zelf heel oké met haar zelfverklaarde ambitieloosheid. Ze merkt op dat ze geen idee heeft waar ze over vijf jaar mee bezig zal zijn, maar hoopt alleen dingen te doen die haar gelukkig maken.
‘Niet ambitieus zijn is een soort scheldterm voor een millennial,’ schrijft Iris. Daarmee legt ze de vinger precies op een gedeelde zere plek. De druk van al deze ambities weegt voor ons en veel generatiegenoten zwaar op onze jonge schouders. Zo zwaar dat we verkrampen en onszelf tot in den treurnis met anderen vergelijken.
In de commentaren onder de post van Iris gonst het van herkenning. ‘Heerlijk om te lezen dat er meer mensen zo in het leven staan,’ schrijft iemand. Oké, maar, een leven zonder ambities, is dat dan de oplossing?
De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche schreef in 1882 al over de druk, angst, en onzekerheid die gepaard gaan met onze ambities. Hij laat in zijn boek De Vrolijke Wetenschap zien hoe we ons bestaan op een vrolijke manier serieus moeten nemen. Hoewel het leven er toen fors anders uitzag, is zijn zelfhulpadvies avant le lettre niet minder relevant. ‘We moeten accepteren dat we onvolmaakt zijn,’ schrijft Nietzsche. Want met minder angst voor mislukking dragen wij de last van prestatiedruk en ambitie-stress beter.
Mislukken is niet laf, daar is juist moed voor nodig
Heldhaftig falen
Iris voelde zich met regelmaat schuldig over haar gebrek aan ambities, schrijft ze. Met haar LinkedIn-post zoekt ze lotgenoten en spreekt ze zich uit over haar ‘tekortkoming’. Eerlijk en kwetsbaar, zou je kunnen zeggen. Tegelijkertijd zou Nietzsche misschien het tegenovergestelde beargumenteren. Door geen ambitie te hebben, kan er ook geen ambitie mislukken. ‘Zonde,’ zou hij kunnen zeggen, want je loopt een waardevol goed mis: dat van de heldhaftigheid. Mislukken is niet laf, daar is juist moed voor nodig. Moedig mislukken mag, sterker nog: het moet.
Iedereen is altijd druk bezig met groter, beter, gaver. Hard bezig zijn is een deugd. ‘Tegenwoordig schaamt men zich al voor zijn rust,’ schreef Nietzsche in zijn tijd. Volgens hem doen mensen liever iets totaal willekeurigs, dan helemaal niets.
Op LinkedIn is iedereen dan ook gefixeerd op prestaties. Maar werkelijk succes bereik je niet zonder ook fouten te maken. Mislukkingen leiden tot nieuwe kansen en mogelijkheden. In Nietzsche’s beroemde, overmatig geciteerde woorden: ‘Wat me niet doodt, maakt me sterker.’ Je gaat onderuit en leert daar vervolgens van: heldhaftig falen en opstaan.
Flinke ambities
Ambitie is in de kern een streven naar het tot stand brengen van iets: een doel of droom. Die kan verschillende vormen aannemen: een succesvolle baan of een goede mentale gezondheid. Ambities uiten zich in alle pogingen om iets moois, nuttigs en goeds tot stand te brengen. Deze totstandbrengingen zijn in de kern een strijd die gestreden moet worden, meent Nietzsche. Ze moeten iets ‘kosten’, er moet werk in hebben gezeten.
In deze strijd, met de verwezenlijking van je ambities als slagveld, moet je volgens hem kracht putten uit je ellende. Uit angst op ‘safe’ spelen, en ambitieloos leven, classificeert hij als zwak. Je moet afstappen op ‘je meest intense leed en je meest intense hoop’ om je doelen te bereiken.
Eigen applaus
Om te bereiken wat je – stiekem – beoogt, is het wel verstandig om klein te beginnen, zegt Nietzsche. Ruimte voor ontwikkeling moet je jezelf wel gunnen, door bijvoorbeeld allerlei verschillende dingen uit te proberen. Zo wordt het ook minder eng om je uit te spreken over je ambities.
‘Er zitten ook wel wat voordelen aan ambitieloosheid,’ schrijft Iris Lommerde onderaan haar post. ‘Ik sta helemaal open voor nieuwe ervaringen. En ik ben zeer zelden teleurgesteld omdat dingen niet lopen zoals verwacht.’ Met het accepteren van nieuwe kansen zou Nietzsche tevreden instemmen. Maar hij zou ook zeggen: juist grote teleurstellingen geven glans aan ons leven.
Je ambities ontkennen is jezelf beschermen tegen mislukking en teleurstelling, terwijl je beide juist nodig hebt om vooruit te komen. Elke mooie prestatie gaat gepaard met veel fouten, ook als die niet zichtbaar zijn op iemands feed. Scrollen op LinkedIn mag heus triggeren, maar hoeft dus niet te verkrampen. Leef het leven, zegt Nietzsche, met alle mislukkingen en successen van dien. Dat is een eerste stap richting heldhaftig falen.
De belangrijkste erkenning is die van jezelf. Nietzsche’s LinkedIn-bericht zou zeggen: ‘De denker heeft geen behoefte aan bijval, vooropgesteld dat hij verzekerd is van zijn eigen applaus: want dát kan hij niet missen.’
Met medewerking van Marijne Beijen
