GroenLinks en PvdD dienden op 5 januari 2022 een wetsvoorstel in om consumentenvuurwerk vanaf de komende jaarwisseling definitief te verbieden. Goed idee? Redacteur Marlies de Baare ging in gesprek met experts, voor- en tegenstanders.

Voordat de Nederlandse vuurwerkbranche twee jaar achtereen met een verbod te kampen kreeg, mocht vuurwerk uit categorie F2 worden verkocht aan particulieren. Volgens de Europese Pyrorichtlijn, de Europese regelgeving rondom vuurwerk, is dit ‘vuurwerk dat weinig gevaar en een laag geluidsniveau oplevert en bestemd is voor gebruik buitenshuis op een afgebakende plaats’.

Wanneer het wetsvoorstel wordt aangenomen mag dit type vuurwerk alleen nog aan professionals worden verkocht en rest particulieren in Nederland slechts categorie F1: het minst gevaarlijke vuurwerk, zoals sterretjes en knalerwten.

De afgelopen maand deelden ruim twaalfduizend mensen hun mening over de introductie van een algemeen vuurwerkverbod voor consumenten via een online consultatie. Deze reacties kunnen eventueel leiden tot aanpassingen in het wetsvoorstel. Op dit moment zijn er drie verschillende reacties op het verbod: men vindt de maatregel te licht, precies goed of juist te zwaar.

Op 13 maart 2021 bevestigde Hart van Nederland dat van de meer dan 5,3 miljoen mensen die voor de Tweede Kamerverkiezingen de StemWijzer gebruikte 57 procent weer siervuurwerk wilde afsteken eind december.

Schrikreacties van vogels

Ruud van Beusekom, werkzaam bij Vogelbescherming Nederland, vertelt dat een verbod op consumentenvuurwerk een stap in de goede richting is. “Maar eigenlijk zou er een totaalverbod moeten gelden, omdat gemeentelijke vuurwerkshows vaak aan de rand van een stad plaatsvinden en dat is juist de plek waar veel vogels leven. Zo houd je het probleem in stand,” legt hij uit.

‘Kleine vogels die midden in een koude nacht opgeschrikt worden kunnen wel tien procent van hun lichaamsgewicht verliezen’

Het probleem is dat vogels door het harde geluid opschrikken en wegvliegen. “Tijdens deze verplaatsing bestaat het risico dat vogels tegen hoogspanningskabels botsen en overlijden. Daarnaast kunnen kleine vogels die midden in een koude nacht opgeschrikt worden wel tien procent van hun lichaamsgewicht verliezen. Dat kan schadelijk zijn voor hun gezondheid,” aldus Van Beusekom.

Handhaafbaarheid

Volgens de politie zijn er op het gebied van de handhaafbaarheid meer stappen te maken. “Een nationaal vuurwerkverbod is zeer wenselijk, maar voor de handhaafbaarheid helpt het ook als omringende landen geen vuurwerk meer verkopen,” meldt programmamanager Henk van Dijk. “Verder pleiten wij ervoor dat er nog meer werk wordt gemaakt van de opsporing van illegaal vuurwerk, in internationaal verband, het gehele jaar door.”

De politie ziet dat illegaal vuurwerk steeds vaker wordt ingezet voor criminele doeleinden zoals ram- en plofkraken, aanslagen en bedreigingen. Rikus Woortmeijer, vuurwerkdeskundige bij de afdeling explosies en explosieven van het Nederlands Forensisch Instituut, vult aan dat het illegaal vuurwerk steeds zwaarder wordt.

Illegaal vuurwerk betreft professioneel vuurwerk dat door particuliere gebruikers illegaal wordt gebruikt. “Vroeger bevatten vlinders en nitraten tussen de 2 en de 15 gram explosieve lading. Dit ligt tegenwoordig tussen de 100 en 200 gram met uitschieters van 500 gram.”

Officiële instanties controleren de parameters van professioneel vuurwerk. Als hieraan wordt voldaan krijgt het product de CE-markering, een keurmerk dat het product voldoet aan de regels in de Europese Economische Ruimte. Een professional kan aan de hand van deze parameters de veiligheidsafstand bepalen.

“Maar,” vertelt Woortmeijer, “particuliere gebruikers van illegaal vuurwerk houden doorgaans geen rekening met veiligheidsafstanden, aanwezige omstanders, of kunnen de uitwerking van dergelijke artikelen niet inschatten, met letsel als mogelijk gevolg.”

Letsel

De jaarlijkse rapporten van VeiligheidNL bevestigen dat lichamelijk letsel kan ontstaan door het afsteken van illegaal vuurwerk. Legaal vuurwerk speelde in de jaarwisselingen van 2014-2015 tot en met 2019-2020 echter een grotere rol in het aantal slachtoffers van vuurwerkletsel op de Spoedeisende Hulp (SEH).

Tijdens de jaarwisseling van 2019-2020 was het geschatte aantal patiënten 900, een jaar later 275

Tijdens de eerste jaarwisseling met een verbod op consumentenvuurwerk daalde het aantal personen op de SEH fors. Waar er in de drie jaar ervoor jaarlijks meer dan 300 slachtoffers van vuurwerkletsel waren, waren dit er in 2020-2021 maar 108. Het aantal slachtoffers dat zich meldde bij de huisartsenpost daalde ook aanzienlijk. Tijdens de jaarwisseling van 2019-2020 was het geschatte aantal patiënten 900, een jaar later 275.

Tijdens de afgelopen jaarwisseling verdubbelde het aantal vuurwerkslachtoffers bijna, maar de getallen zijn nog altijd lager dan tijdens de jaren zonder verbod. “Dat er meer vuurwerk is afgestoken heeft er voor een deel mee te maken dat je in België wel vuurwerk kon kopen. Daarnaast hebben we het vermoeden dat ook de afname van het draagvlak voor de lockdownmaatregelen een rol heeft gespeeld,” laat VeiligheidNL weten.

Luchtvervuiling

Naast het risico op letsel zorgt vuurwerk voor een hoge, maar kortdurende piek van fijnstof, in de lucht zwevende deeltjes die schadelijk zijn voor de gezondheid. “De hoogte van de piek hangt in hoge mate af van de weersomstandigheden. Als het hard waait en regent is er een lagere piek dan wanneer het windstil en mistig is,” legt Saskia van der Zee, milieu-adviseur bij de GGD Amsterdam, uit.

De piek die ontstaat is volgens Van der Zee voor het overgrote deel te wijten aan het afsteken van vuurwerk. “Als we kijken naar de jaarlijkse uitstoot door alle bronnen van fijnstof, dan draagt vuurwerk daar ongeveer twee procent aan bij. Dit is een behoorlijk groot percentage als je bedenkt dat dit slechts in acht uur tijd de lucht in wordt gejaagd.”

Onno van Schayck, hoogleraar preventieve geneeskunde geeft aan dat de blootstelling aan zulke hoeveelheden fijnstof schadelijk is voor ieder mens. Maar dit is meestal alleen zichtbaar bij mensen met een long- of hartziekte. “Deze mensen ervaren vaak een benauwd gevoel en kunnen last krijgen van astma-aanvallen,” legt Van Schayck uit.

In de jaarwisseling van 2020-2021 was te zien dat de hoeveelheid fijnstof aanzienlijk lager was dan in de jaren ervoor. “Dit heeft zeker te maken met het vuurwerkverbod en de redelijke naleving hiervan. Maar doordat de hoeveelheid fijnstof wordt beïnvloed door het weer varieert de invloed van een vuurwerkverbod op de luchtkwaliteit van jaar tot jaar,” aldus milieu-adviseur Van der Zee.

Verdeeldheid

Pim Vriens, vuurwerkliefhebber en lid van de werkgroep Behoud Consumentenvuurwerk is tegen een dergelijk verbod zoals Klaver en Ouwehand voorstellen.

Samen met de werkgroep zorgde hij er in december 2015 voor dat het afsteken van consumentenvuurwerk met oud en nieuw als een officiële traditie is opgenomen door de Nationale Inventaris van Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed. “Siervuurwerk brengt voor veel mensen een gevoel van feestelijkheid, plezier en enthousiasme. Daarom wordt het ook veel gebruikt buiten oud en nieuw om, bij openingen, bruiloften en kampioenschappen,” vertelt Vriens.

‘Het directe gevolg van een verbod op consumentenvuurwerk is dat het gebruik van gevaarlijker, zwaarder, niet-gekeurd illegaal vuurwerk toeneemt’

De vuurwerkliefhebber ziet geen oplossing in een verbod op consumentenvuurwerk. “Het directe gevolg is namelijk dat het gebruik van gevaarlijker, zwaarder, niet-gekeurd illegaal vuurwerk toeneemt.” Frans Köhler, voorzitter van de stichting VuurwerkCheck benadrukt dat het illegale vuurwerk tevens de oorzaak is van geluidsoverlast, “legaal knalvuurwerk is namelijk sinds 2020 verboden.”

VuurwerkCheck behartigt op lokaal niveau de belangen van vuurwerkverkooppunten en geeft voorlichting aan gemeenten en particulieren. “Voorlichting, een gezond verstand en meer toezicht op illegaal vuurwerk is een beter plan om letsel en overlast te voorkomen dan een totaalverbod,” aldus Köhler.

Willemien Boland, oud jeugdarts en tevens voorstander van een verbod op consumentenvuurwerk erkent dat er wellicht meer illegaal vuurwerk zal worden gekocht wanneer er een landelijk verbod geldt op consumentenvuurwerk.

Boland maakt onderdeel uit van het Landelijke Vuurwerkmanifest, een organisatie die gesteund wordt door meer dan 670 duizend particulieren en organisaties en pleit voor een verbod op consumentenvuurwerk per 2022.

Zij zegt: “Wij zijn ervan overtuigd dat er door een verbod op categorie F2 vuurwerk en hoger een aanzienlijke verbetering te zien zal zijn van de gezondheidstoestand van de mensen, de luchtvervuiling, vandalisme en geweld tegen hulpverleners.”

Met medewerking van Anne Oevermans