Veertig jaar na de grote krakersrellen van 1980 bracht het Woonprotest vorige week 15 duizend mensen in beweging tegen de woningnood. Er liepen ook krakers mee. Wat is er nog over van de Nederlandse kraakbeweging?
Zondag 12 september demonstreerden ruim 15 duizend mensen in het Westerpark in Amsterdam uit protest tegen de verkrapping op de woningmarkt. Daar spelen al langer problemen. Volgens cijfers van het CBS is het aantal daklozen in de afgelopen tien jaar verdubbeld; er is een schreeuwend tekort van zo’n 300.000 woningen, en de woningprijzen en huren zijn geëxplodeerd.
“Het zat er duidelijk aan te komen, het kon niet missen,” zegt socioloog Hans Pruijt (Erasmus Universiteit) over het Woonprotest. “De woningnood is hoog en het afgelopen jaar broeide er onvrede, vooral bij jongeren.”
‘De problemen spelen al jaren en iedereen voelt ze: van de lagere inkomensklassen tot de middenklasse’
“Dit was geen protest maar eerder een noodrem,” vertelt Sander van der Kraan, een van de initiatiefnemers van het Woonprotest. “Het was een kwestie van tijd. De problemen spelen al jaren en iedereen voelt ze: van de lagere inkomensklasse tot de middenklasse.”
Het is voor het eerst sinds lange tijd dat mensen zich weer massaal laten horen voor het recht op een woning. Veertig jaar geleden werd de woningnood voor het laatst hoog op de politieke agenda gezet – door de kraakbeweging. Krakers gingen massaal de confrontatie aan met de overheid. Het ‘reljaar’ 1980 ging de geschiedenisboeken in vanwege de beruchte Kroningsrellen en Vondelstraatrellen in Amsterdam.
Pruijt ziet veel overeenkomsten tussen de wooncrisis van toen en die van nu. “De deur zat destijds voor jongeren ook helemaal dicht, en ook de wachtlijsten voor sociale huur waren toen heel erg lang.
Uitgerookte kraakbeweging kleiner dan ooit
Maar er is een groot verschil met toen: waar in 1980 de kraakbeweging nog groot en machtig was, is die inmiddels kleiner dan ooit. Veertig jaar geleden waren er nog zo’n 20 duizend krakers in Nederland. Nu zijn dat er minder dan duizend.
“Kraken is met name door de opkomst van antikraak sterk afgenomen,” legt Pruijt uit. Het concept antikraak ontstond in de jaren tachtig. Commerciële antikraakbedrijven huisvestten tijdelijk bewoners in leegstaande panden. Bewoners kregen een bruikleencontract in plaats van een huurovereenkomst, en betaalden een kleine vergoeding in plaats van huur. Hierdoor genoten zij geen wettelijke huurbescherming. Inmiddels zijn er zo’n zeventig antikraakbureaus in Nederland actief, en is antikraak niet meer weg te denken uit de Nederlandse woningmarkt. Naar schatting zijn tienduizenden panden in handen van antikraakbureaus.
Daarmee wordt het gras voor de voeten weggemaaid van krakers. Pruijt: “Er zijn nu nog maar weinig panden geschikt voor kraken, niet de massa’s die er in de jaren ‘70 waren. Toen stonden hele wijken met degelijke huizen leeg.”
Ook de criminalisering van kraken was een grote klap voor de kraakbeweging. De Wet kraken en leegstand – ook wel ‘het kraakverbod’ – maakte kraken in 2010 strafbaar. VVD, CDA en ChristenUnie loodsten de wet door de Tweede Kamer. En vorig jaar kwamen Tweede Kamerleden Koerhuis (VVD) en Van Toorenburg (CDA) met een voorstel om het kraakverbod nog verder te verscherpen. Ondanks felle tegenstand van linkse politieke partijen en gemeenten, waaronder de gemeente Amsterdam, werd het voorstel door beide Kamers aangenomen.
Volgens Pruijt was een verbod nooit nodig. Het aantal krakers in Nederland was immers al flink afgenomen door antikraak. Eigenaren konden meestal via de rechter hun pand terugkrijgen en de krakers uitzetten. Nu hangt de krakers ook nog een straf boven het hoofd. Dit vindt Pruijt symboolpolitiek: “Met een kraakverbod konden rechtse politici scoren.”
“Met het kraakverbod en antikraak zijn krakers gewoon uitgerookt,” vindt Van der Kraan. Zijn organisatie ziet kraken het liefst gedecriminaliseerd.
Politie treedt hard op
“Toen ik jong was kon je naar verhouding makkelijker kraken en werd er nauwelijks hard tegen opgetreden,” herinnert Pruijt zich.
Maar vanaf oktober 2010, toen het kraakverbod intrad, kwam daar verandering in. Sinds het verbod zijn zo’n 350 panden ontruimd in Amsterdam door de politie. “Amsterdam kun je geen krakersstad meer noemen” zei de politiechef.
Tegen Het Parool zei de politie dat er geen sprake was van buitensporig geweld, demonstranten zeggen van wel
Op het Woonprotest van 12 september sloeg de sfeer om toen de politie optrad tegen een groep krakers. Voordat de groep een pand in de Gravenstraat kon kraken, werden ze ingesloten door de mobiele eenheid. Er werden 61 arrestaties verricht. Tegen Het Parool zei de politie dat er geen sprake was van buitensporig geweld, maar demonstranten zeggen van wel.
De Amsterdamse fractievoorzitter van BIJ1, Jazie Veldhuyzen, was bij de confrontatie aanwezig. Hij is “behoorlijk geschokt” door het politieoptreden dat hij heeft gezien, zegt hij tegen Red Pers. “De politie begon zonder waarschuwing te slaan, ook bovenhands. Veel mensen konden niet op tijd weg, omdat ze klem zaten in de smalle straat. En dat allemaal omdat er ‘een vermoeden’ was dat er gekraakt zou worden.”
“Dat er bij alleen al een poging tot kraken van een leegstaand pand zulk grof politiegeweld wordt ingezet, laat zien hoe gestigmatiseerd het is,” zegt Van der Kraan.
Veldhuyzen heeft een debat over het voorval aangevraagd in de gemeenteraad. Ook heeft zijn partij een motie klaarliggen waarin de gemeente wordt verzocht om terughoudend op te treden tegen krakers. “Zeker met schaarse politiecapaciteit kan ik betere manieren verzinnen om de politie in te zetten dan ter bescherming van leegstaande panden,” zegt de fractievoorzitter.
De organisatie achter het Woonprotest verklaarde zich onmiddellijk na het voorval solidair met de gearresteerde demonstranten. In een statement lieten zij weten: “Laat het duidelijk zijn: wij zijn pro-kraken.”
‘Kraken zal ontwaken’
Ook al voor het incident in de Gravenstraat had het Woonprotest zich expliciet zij-aan-zij geschaard met de krakersbeweging. In het Westerpark hielden demonstranten borden in de lucht met leuzen ‘Kraak! Kraak! Kraak!´ en ‘Kraken zal ontwaken´. Vanaf het podium werd de demonstranten toegeroepen: “Protesteer, schreeuw de longen uit je lijf, en kraak!”
Het past bij een toenemende maatschappelijke waardering voor kraken, dat steeds meer uit het verdomhoekje komt. In 2018, bijvoorbeeld, publiceerde populaire jongerenwebsite Vice een ‘Praktische gids voor hoe je een huis kraakt’ met onder andere tips om een leegstaand pand te vinden. Pruijt ziet ook dat jonge studenten steeds meer aandacht voor het onderwerp hebben: “Een lezing over kraken trekt gemakkelijk volle zalen.”
“Wij zijn pro-kraken omdat kraken een logisch en verklaarbaar middel is om leegstand tegen te gaan,” zegt Van der Kraan. Volgens het CBS stonden er op 1 januari 2020 in Nederland 143 duizend woningen leeg. Ook Pruijt ziet dat leegstand tot een waardering voor kraken kan leiden: “De acceptatie voor leegstand is heel laag. Kraken is een vrij normale reactie op leegstand. Het is logisch dat kraken dan in een positiever licht wordt gezien.”
Naast een verklaarbaar middel om leegstand tegen te gaan, is kraken ook een politieke vorm van verzet, menen Veldhuyzen en Van der Kraan. “Ik zie kraken als een acceptabele vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid en historisch gezien heeft het ook altijd die functie gehad in onze stad,” zegt Veldhuyzen. Zijn partij wil dat Amsterdam weer een kraakvriendelijke stad wordt.
“De politiek moet weten dat het water mensen aan de lippen staat,” aldus Van der Kraan. “Kraken is een manier om druk uit te oefenen en te zeggen: we mean business.”
Met medewerking van Anne Oevermans