Het besluit om zestigminners voortaan niet meer met AstraZeneca te vaccineren, veroorzaakte een storm aan kritiek. Zelfs als zij het vaccin wel willen, mag dit niet. Redacteur Machteld van der Lecq zoekt uit waarom dat zo is.
Het vaccineren met AstraZeneca werd in maart tijdelijk tot een halt geroepen. Meldingen van ernstige bloedstollingen, oftewel trombose, en een verlaagd aantal bloedplaatjes bij gevaccineerde volwassenen waren de reden van deze prikstop. Een maand later kwam het besluit dat alleen zestigplussers voortaan nog AstraZeneca zouden krijgen. De mogelijke nadelen van dit vaccin zouden voor mensen onder de zestig niet opwegen tegen de voordelen, meldde minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge. Maar moeten mensen die afweging niet zelf kunnen maken?
Als een journalist van Trouw in april een vergelijkbare vraag aan de minister stelt, krijgt hij te horen dat dit ‘niet aan de orde’ is. Volgens De Jonge is het prikken wat de pot schaft. Pas als de zestigplussers aan de beurt zijn geweest, zou er een situatie kunnen ontstaan waarin anderen ook in aanmerking komen voor het vaccin. Andersom geldt hetzelfde: als je AstraZeneca toegewezen hebt gekregen, mag je niet in plaats daarvan kiezen voor Moderna of Pfizer. De enige keuze die er op dit moment is, is ja of nee. Ga je voor het laatste, dan mag je weer achteraan in de rij.
Tenminste, zo gaat het tot begin deze week. De minister maakt bekend dat zestigplussers die eerder een oproep voor AstraZeneca weigerden, toch een ander vaccin kunnen krijgen. Hij noemt het ‘jammer en onnodig’, maar faciliteert de prik-herkansing schoorvoetend.
Vaccin-schaarste
De reden van het gebrek aan flexibiliteit is dat elke dosis van een vaccin al aan iemand is toegewezen, legt Hafez Ismaili M’hamdi uit. Hij is universitair docent medische ethiek bij het Erasmus Medisch Centrum. “Je kunt bij wijze van spreken op elk vaccin een naam plakken,” zegt hij. “Als je AstraZeneca toegewezen hebt gekregen, maar liever Moderna wil, moet degene voor wie die dosis Moderna eigenlijk is bedoeld langer wachten op een vaccin. Door een ander vaccin te kiezen, benadeel je iemand anders. Dat is geen eerlijke manier om vaccins te verdelen.”
‘Zodra de schaarste wegvalt, is er geen reden meer om iemands keuze te beperken.’
Schaarste is dus de reden dat je niet zelf een vaccin kunt kiezen. Volgens Ismaili M’hamdi gaat het toewijzen van vaccins daardoor ook behoorlijk willekeurig. “Er is niet evenveel voorraad van elk vaccin. Het komt erop neer dat je krijgt wat er beschikbaar is. Zodra deze schaarste wegvalt, is er geen reden meer om iemands keuze te beperken. Alleen risicogroepen vormen hierop een uitzondering: sommige patiënten kunnen beter het ene vaccin krijgen dan het andere.”
Tijd voor maatwerk
Volgens Diederik Gommers, ic-arts en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care, loopt de tijd van schaarste inmiddels ten einde. “De afgelopen maanden was het natuurlijk belangrijk om het allemaal zo snel mogelijk te doen, maar nu er zoveel vaccins zijn, moet het mogelijk zijn om wat meer maatwerk te leveren,” zegt de ic-arts tegen BNR Nieuwsradio. In tegenstelling tot minister de Jonge heeft Gommers wel begrip voor mensen die angstig zijn geworden voor de bijwerkingen van AstraZeneca. “Hoewel er geen medische redenen zijn om het vaccin niet te nemen, mogen mensen wel zelf beslissen.” Volgens Gommers moet het daarom mogelijk zijn om een ander vaccin te kiezen als je geen goed gevoel bij AstraZeneca hebt. Het is namelijk niet de bedoeling dat mensen vanwege de angst voor AstraZeneca helemaal geen prik willen nemen. “We moeten zorgen dat de zestigplussers gevaccineerd zijn, want zij hebben echt wel een verhoogd risico als ze op de intensive care komen.”
Met een sterftecijfer van 25 procent vindt Gommers het belangrijker dát zestigplussers worden gevaccineerd, dan dat daarbij wordt vastgehouden aan het vaccinatiebeleid. Volgens hem zijn er genoeg mensen die het niet erg vinden om AstraZeneca te nemen, waardoor zestigplussers die dit willen een ander vaccin zouden kunnen krijgen. De minister lijkt de oproep van de ic-arts inmiddels te hebben gehoord.
Gebombardeerd met cijfers
Ook Ismaili M’hamdi vindt dat de gevoelens omtrent de bijwerkingen van AstraZeneca serieus genomen moeten worden. “Mensen zijn niet gemaakt om met risico’s om te gaan. We worden de hele dag gebombardeerd met cijfers over risico’s en bijwerkingen. Omdat mensen zingevende wezens zijn, proberen we betekenis aan deze getallen te geven, maar dat is heel lastig.”
‘Als je met AstraZeneca bent gevaccineerd en je gaat vervolgens met het vliegtuig op vakantie, is de kans groter dat je neerstort dan dat je overlijdt aan trombose als gevolg het vaccin.’
Het had volgens hem wellicht geholpen om de cijfers van meer duiding te voorzien. “Door alledaagse dingen te noemen en te vertellen welke risico’s daarbij horen, krijgen mensen een gevoel bij de getallen. Het helpt om risico’s die abstracter zijn ook in dat soort contexten te plaatsen.” Hij geeft een voorbeeld: “Als je met AstraZeneca bent gevaccineerd en je gaat vervolgens met het vliegtuig op vakantie, is de kans groter dat je neerstort dan dat je overlijdt aan trombose als gevolg het vaccin.”
Uit de laatste meting van het RIVM blijkt dat vaccinatiebereidheid voor AstraZeneca het laagst is van alle vaccins. Er lijkt dus winst te behalen bij meer flexibiliteit en duiding omtrent dit vaccin. Al is de angst voor het vaccin misschien medisch ongegrond, hij heeft wel degelijk een negatief effect op de samenleving; minder mensen laten zich vaccineren. Inmiddels is de Nederlandse vaccinatiecampagne aardig op stoom en lijkt er ruimte te zijn voor meer maatwerk. De mogelijkheid om te kunnen kiezen voor een ander vaccin kan niet alleen de angst voor bijwerkingen verminderen, maar ook tot een hogere vaccinatiegraad leiden.
Met medewerking van Pleun Brink.