Psycholoog en theatermaker Shah Tabibi werd geboren in Afghanistan en groeide op in Nederland. In zijn theatervoorstelling The Shah of Holland brengt hij beide werelden bij elkaar. Redacteur Thijs Broekkamp bezocht de voorstelling en sprak hem over zijn werk.
Ik spreek Shah Tabibi (30) in de zomer in Den Haag, de plek waar hij is opgegroeid. Hij vertelt me hoe hij op zijn derde vanuit Afghanistan naar Nederland werd gebracht door zijn ouders, die moesten vluchten voor de Taliban. Zijn eerste studie maatschappelijk werk vervolgde hij met een studie psychologie. In dezelfde periode kwam hij onverwachts in de theaterwereld terecht. Nadat Shah een voorstelling had gezien raakte hij in gesprek met de acteurs. Al snel vroegen ze hem samen een voorstelling op te voeren. Hij aarzelde niet: “Ik ben altijd een yes-man geweest.” Het ging hem zo natuurlijk af, dat hij daarna in zijn eentje verder is gegaan.
In de voorstelling The Shah of Holland beschrijft hij zijn leven en de personages die hem gevormd hebben, zoals zijn Nederlandse schoolvriendje Lennart. Shah neemt je mee in zijn ervaringen en toont het contrast tussen zijn twee culturen, van de punctualiteit en formaliteit van het Nederlandse avondeten tot de extravagante, uitbundige Afghaanse bruiloften. Deze botsing levert hilarische anekdotes op.
De verhalen die hij vertelt roepen vragen op over zijn identiteit: “Ben ik een Afghaanse Nederlander of een Nederlandse Afghaan? Ik belichaam zowel elementen uit de Afghaanse als uit de Nederlandse cultuur. Dat is ook aan mijn kledingstijl te zien. Ik draag oosterse kleding met westerse elementen.”
In het begin van zijn theatercarrière was hij behoedzaam. Hij wilde niet bekend staan als ‘die Afghaanse vluchteling die een theatershow maakt’. “Maar dat voel ik niet meer, al is mijn vluchtelingenachtergrond wel een belangrijk component van wie ik ben.” Shah wil niet graag een label opgeplakt krijgen. Hij is niet alleen psycholoog, theatermaker, vluchteling of zoon van. “Het gaat om de balans van al die dingen samen, dat is belangrijk voor mijn identiteit.’’
Een deel van het interview is op video opgenomen. Tekst gaat verder onder video.
Negatieve associaties
Voor Shah voelt het alsof zijn leven hier in Nederland begonnen is. Zijn eerste herinneringen komen uit het AZC. Daar paste hij zich makkelijk aan vanwege zijn jonge leeftijd en aangeboren sociale karakter. “Ik had geen moeite met vrienden maken. Het was mij toen niet duidelijk dat ik een niet-Nederlander was. Er waren verschillende soorten Nederlanders, dat was oké.’’ Het thuisland van zijn ouders was een mysterieuze plek uit verhalen voor Shah. Het werd hem pas echt duidelijk dat hij ergens anders vandaan kwam toen hij merkte dat mensen niet altijd positief reageerden op zijn afkomst. “Mensen hebben negatieve associaties met ons land.’’
Dat er constant uitsluitend nieuws over aanslagen en oorlog uit zijn thuisland komt, heeft volgens Shah een negatieve impact op het beeld dat mensen hebben van Afghanen. Die berichten laten hem ook niet koud, al probeerde hij zich daar vroeger voor af te sluiten door het nieuws niet meer te volgen. “Ik heb wel geleerd daarmee om te gaan, om de situatie in Afghanistan een plek te geven. Maar het blijft wel de plek waar mijn roots vandaan komen. Ik zie mezelf, mijn spiegelbeeld, onder de wrakstukken en dat is confronterend, dat blijft.”
Twee werelden
Shah ging twee keer terug naar Afghanistan. Op zijn zeventiende voor het laatst. Hij liet zijn baard groeien, droeg Afghaanse kleding en had geen gel in zijn haar. “Ik liep daar over straat en ik voelde me voor het eerst echt onderdeel van de mensen. Dat is uniek voor mij, omdat ik in Nederland toch een minderheid ben. Dat was een heel apart gevoel.”
Uiteindelijk blijft dat gevoel van behoren toch aan de oppervlakte, geeft hij toe. “De herkenning ging niet verder dan mijn uiterlijk. De werkelijkheid is dat ik me daar niet thuis voelde, omdat ik de gedragscodes niet ken. Ik wist niet wat de marktcultuur is, kon geen kaartspel spelen zoals de gemiddelde jongere, geen straatnamen lezen. Dat zijn dingen die bepalen of je je ergens wel of niet thuis voelt.”
Natuurlijk verschillen we allemaal. Maar we lijken ook verdomd veel op elkaar.
De vervreemding van de cultuur van zijn ouders brengt hij in zijn voorstelling met veel humor. Maar dat deze dubbele identiteit gemengde gevoelens teweeg kan brengen, wordt ook zichtbaar. De voorstelling sluit af met ontroering en verdriet over de tragiek die zijn thuisland te verwerken heeft gekregen. Toch ziet Shah zijn identiteit niet als een last. “Ik zie het als een rijkdom, deze twee werelden. En als je lucky bent kan je ook kiezen welke elementen je meeneemt in je leven.’’
Nederlanders bij elkaar brengen
“De voorstelling is voor iedereen: voor de witte Nederlander, maar ook voor de Nederlander met migratieachtergrond,’’ vertelt Shah. Het gemêleerde publiek in de zaal lijkt dit te bevestigen. “Beide groepen zijn een beetje vervreemd van elkaar, denk ik. Sommige migranten denken: ‘Ik ben Turks’ of ‘Ik ben Marokkaans’, ‘Ik ben niet Nederlands’.”
Shah wil Nederlanders met verschillende achtergronden dichter bij elkaar brengen. ’’Natuurlijk verschillen we allemaal. Maar we lijken ook verdomd veel op elkaar.” Hij gelooft dat we moeten uitgaan van de goedheid van de mens om zo onze overeenkomsten beter te kunnen zien. “Ik wil laten zien dat de individuele behoeftes die wij als mens hebben voor iedereen hetzelfde zijn, of je nou in Afghanistan bent of in Nederland. Warmte, liefde, geluk, eten, onderdak, that’s it.”
Ideeën genoeg
Op dit moment werkt Shah aan een nieuwe voorstelling. ‘’Deze gaat over struggles die ik heb als 30-jarige Hagenees, vanwege verwachtingen vanuit Afghaanse hoek, maar ook vanuit onze maatschappij.” De voorstelling draait om het tonen van kwetsbaarheid over vraagstukken waar iedere millennial mee te maken heeft. In een maatschappij waar we altijd zo ons best doen om alleen de goede dingen te laten zien, is het volgens Shah belangrijk om ook de lelijke kanten van jezelf te laten zien.
Shah heeft nog veel meer ideeën die verder reiken dan alleen het verhaal van zijn Afghaanse achtergrond, waar hij nog heel wat voorstellingen mee kan vullen. Daarnaast droomt hij ervan om ooit een school voor nieuwe theatermakers op te zetten. “Ik vind het ook ontzettend leuk om mensen te coachen en om te kunnen inspireren. Ik zou ze dan begeleiden bij het maken van hun eerste voorstelling.” Het lijkt erop dat Shah nog een hoop labels gaat verzamelen.
Met medewerking van Sezen Moeliker.