Al meer dan honderd dagen wordt er in Bulgarije geprotesteerd. Betogers richten zich tegen de corruptie van minister-president Boyko Borisov en zijn GERB-partij. Red Pers sprak met enkele jonge Bulgaren die voor hun studie en werk naar het buitenland zijn geëmigreerd. Waar komen deze protesten vandaan? En zou de EU iets kunnen doen aan de ontevredenheid van de Bulgaren?
Sinds de toelating tot de EU kampt Bulgarije al met corruptieproblemen. Het is het armste land van de EU, en scoort ook al jaren consistent als laagste van alle lidstaten in de CPI-corruptie-index. Deze chronische erbarmelijke economische en politieke omstandigheden hebben daarbij een desastreuze impact op de Bulgaarse bevolkingscijfers. Net als uit Hongarije, waar Red Pers al eerder over schreef, trekken met name jonge Bulgaren massaal uit hun thuisland weg, vanwege corruptie en gebrek aan kansen.
Toch krijgen de misstanden in Bulgarije weinig aandacht in de rest van Europa, van zowel de pers als de EU-instituties. Waar het misbruik van EU-fondsen en de aantasting van de rechtsstaat in Polen en Hongarije al jaren voorpaginanieuws is, ontbreekt soortgelijke ophef over het Bulgarije onder premier Borisov. Ook de Europese Commissie startte tegen Bulgarije geen strafprocedures, terwijl corruptie, misbruik en infiltratie door de maffia welig tiert.
Een reeks politieke schandalen en de daaropvolgende protesten lijken deze stilte te doen doorbreken. Dat begon met een stunt van een progressief politicus die met een YouTube-stunt de kijkers wees op het feit dat een schimmige oligarch een privéstrand had. Terwijl in Bulgarije de kustlijn bij wet openbaar toegankelijk moet zijn. Daarna beging de openbaar aanklager een ongegronde huiszoeking bij de oppositieleider, die tevens president is. Uit woede over dit zoveelste voorbeeld van machtsmisbruik en politieke invloed van oligarchen, ging de bevolking de straat op.
Inmiddels zijn binnen de EU dus de ogen op Bulgarije gericht. De Europese Commissie publiceerde een kritisch rapport, waaruit bleek dat Bulgaarse politici Europese subsidies hebben besteed aan aankopen voor zichzelf. Begin deze maand nam het Europees Parlement een resolutie aan waarin het de aanhoudende corruptie veroordeelde en de huidige regering sterk bekritiseerde.
Ook Nederland en België trekken veel jonge Bulgaren aan, om te studeren of te werken. Red Pers sprak er vier, om hen te vragen over hun ervaringen en hun perspectief op de onrust in hun geboorteland.
Gergana Antova (27) studeert Europese Studies in Leeuwarden. Gergana kwam toen zij veertien was in 2007 naar Nederland om bij haar moeder te komen wonen die al eerder geïmmigreerd was
Gergana kan zich nog goed herinneren dat Bulgarije in 2007 bij de EU kwam: ‘We hadden toen heel veel hoop, dat er minder armoede en betere voorzieningen zouden komen. Alsof alles vanzelf zou gaan. Bulgarije kreeg in één keer democratie, maar de Bulgaren wisten door hun socialistische verleden niet hoe ze met de daarbij behorende vrijheden en verantwoordelijkheden om moesten gaan.’
Volgens Gergana zijn de protesten van nu niet te vergelijken met eerdere protesten: ‘Deze protesten worden geleid door jonge mensen die in het buitenland hebben gestudeerd. Mijn vriendenkring doet veel mee aan de protesten. Ik ben zelf ook terug geweest in de zomer om te protesteren. Maar de protesten gaan ook door buiten Bulgarije. Vanuit Nederland protesteren we wekelijks sinds de afgelopen twee maanden. We zijn op het laatst naar het Europees Parlement geweest. Er werd toen gestemd over de resolutie voor Bulgarije.’
De EU is volgens Gergana te lang hypocriet geweest: ‘Als je bijvoorbeeld naar Polen en Hongarije kijkt, zie je dat er heel veel kritiek is op de aantasting van de rechtsstaat, maar als het over Bulgarije ging bleef het steeds stil. Onze premier Boyko Borisov was heel lang goede vriendjes met Angela Merkel en andere hooggeplaatste Europese politici. Hij werd te lang gezien als het brave schoothondje in de Europese Raad. Het is dan ook niet gek dat de EU heel lang haar ogen sloot voor wat er in Bulgarije gebeurde.’
Gergana’s kritiek is vooral gericht op de invloedrijke centrumrechtse European People’s Party (EPP). Dit is de Europese partij-groep van Angela Merkel, Commissie-president Von der Leyen, voormalig Commissie-president Juncker, en bijvoorbeeld de Nederlandse CDA. De meerderheid van de leden van de EPP stemde tegen de resolutie over corruptie in Bulgarije in het Europese Parlement. Saillant detail: Borisov’s GERB-partij is ook lid van de EPP.
Bulgarije kan maar op één manier veranderen volgens Gergana: ‘De subsidiekraan moet dicht worden gedraaid. Nu meteen! Nederlanders hebben geen idee dat hun belastinggeld nu alleen maar in de zakken verdwijnt van corrupte politici. Borisov zou vermoedelijk een huis hebben gekocht voor zijn vriendin in Barcelona ter waarde van vijf miljoen euro.. Terwijl mijn oma 125 euro pensioen ontvangt waar ze per maand al 100 euro van moet afstaan om alleen de vaste lasten te betalen. In Bulgarije gaan mensen nog steeds dood van de honger. Zij wonen in afgelegen dorpen met slechte wegen, zonder goede verbindingen met ziekenhuizen. Dat is ook de Europese Unie!’
Martin Stoilov (29) is chemisch ingenieur, en werkt en woont nu in Delft. Hij verhuisde in 2013 vanuit de Bulgaarse kustplaats Varna naar de VS en vanuit daar naar Nederland.
Of Martin ooit teruggaat naar Bulgarije weet hij nog niet. ‘Waarschijnlijk wel, maar ik ben op dit moment meer bezig met mijn carrière, en ik denk niet zoveel aan de toekomst op de lange termijn.’ Hij weet wel nog goed hoe hij zich voelde bij de toetreding tot de EU. ‘Toetreding tot de Unie voelde als een belofte dat de EU onze democratie op zou zetten.’
Van deze hoop van de oudere generatie is inmiddels weinig over, denkt hij. ‘Als ik eerlijk ben is alles hetzelfde. De mensen die de macht grepen na de val van het regime leiden het land telkens opnieuw. Er verandert niets.’
Dit keer heeft Martin wel vertrouwen. ‘Wat ik zo goed vind aan deze protesten is dat de generatie die na de val van de Muur geboren is meedoet. Zij zijn niet in angst opgegroeid, zij zijn niet bang voor de maffiosi.’ Zijn eigen generatie dus, gaat het verschil maken, en de hopeloze achterstand in mensenrechten, gezondheidszorg, criminaliteit en economische ontwikkeling goedmaken, hoopt hij. ‘Misschien, als we een werkende democratie hebben, zullen westerse bedrijven in Oost-Europa investeren, en kunnen jonge mensen de economie uit het slop trekken.’
Dat de EU zich nu roert, ziet hij als een goede ontwikkeling. Natuurlijk mag de EU zich niet zomaar met interne aangelegenheden bemoeien, ‘maar zulke basiswaarden als democratie en rechtsstaat, moeten we allemaal verdedigen.’ Het is namelijk voor de rest van de EU ook erg belangrijk wat er in Bulgarije gebeurt, vindt Martin. ‘We kunnen niet competitief blijven met China of de VS als we niet verenigd zijn. En dan kan je een gebroken democratie ergens in een hoekje van de Unie niet gebruiken.’ Martin vreest dan ook dat de Bulgaarse corruptie indirect de EU aantast: ‘Borisov’s GERB is gesticht met behulp van de partij van Angela Merkel [Beide lid van de EPP]. Zij weten al jaren dat hij geld steelt en zeggen niets, in ruil voor steun in het Europese parlement.’
Tegelijkertijd vindt hij dat Bulgaren niet te veel op de EU leunen. ‘Wat nu nodig is, is dat de Bulgaren zelf hun eigen democratie verdedigen. Het is erg onnozel te denken dat bijvoorbeeld de Fransen ons Bulgaren hier kunnen helpen met het bouwen van democratie.’
Alen Evtimov (29) werkt als projectmanager in de marketing en communicatieafdeling bij Vice Media en woont in Amsterdam. Hij woont nu zeven jaar in Nederland.
Alen heeft zich nooit kunnen hechten aan Bulgarije: ‘Ik zeg altijd grappend dat ik Bulgaarse mensen niet mag. Het zijn over het algemeen mensen die niet open staan voor andere culturen of denkwijzen. De mentaliteit van Bulgaren verandert nooit. Al eeuwen geven ze de schuld aan anderen, maar kijken ze nooit naar zichzelf. Ik heb gezien hoe in de stad Bankya, waar ik vandaan kom, nieuwe banken en bloempotten werden neergezet in het stadscentrum. Een dag later waren die allemaal kapot.’
Volgens Alen heeft de EU Bulgarije vanaf 2007 veel goeds gebracht: ‘We verwachtten destijds allemaal dat we de euro zouden krijgen. Dat is nog steeds niet gebeurd, maar er is nu bijvoorbeeld wel geld voor restauraties van historische gebouwen. In de stad waar ik vandaan kom, Bankya, was een kuuroord, een buitengewoon mooi negentiende-eeuws gebouw. Een beroemde spa. Dat gebouw is helemaal gerestaureerd met Europees geld.’
Alen verwacht echter niet snel een politieke verandering in zijn geboorteland: ‘Mensen drinken op straat. Het lijkt eerlijk gezegd meer op een festival! Die jonge demonstranten willen alleen maar dat de regering ontslag neemt. Maar ze hebben helemaal niet nagedacht over wat er dan moet gaan gebeuren. Alsof we niet al in een wereldwijde crisis zitten! In Bulgarije is er geen andere keuze dan GERB, de partij van Boyko Borisov of de oude socialisten die aan de macht waren in de tijd van de Sovjet-Unie. Er is geen alternatief. Wie gaat ze vervangen? Er zijn geen frisse nieuwe gezichten en ideeën in de Bulgaarse politiek. Alleen woede.’
Konstantin Tumanov (23) verhuisde in 2016 van Sofia naar Londen om daar filosofie, politicologie en economie te studeren. Nu doet hij de Master Europese studies in Leuven.
Hij had niet een eenduidige reden om uit Bulgarije weg te gaan: ‘Het was in mijn geval in elk geval niet omdat ik dacht meer geld te gaan verdienen in West-Europa. Ik wilde graag reizen, en ik was niet zo tevreden met de intellectuele en culturele omgeving in Bulgarije. De universiteiten zijn ook niet zo goed, natuurlijk’. Konstantin ziet zichzelf wat dat betreft als een uitzondering. De meeste Bulgaren vertrekken naar West-Europa vanwege carrièremogelijkheden, of ze gaan gewoon omdat het kan, denkt hij. ‘Veel mensen denken er niet zo goed over na. Ze hebben het gevoel dat dat is wat je hoort te doen, als je je het kan veroorloven, je de taal spreekt, en je door een buitenlandse universiteit wordt aangenomen.’
Voor Konstantin is de vraag niet waarom de Bulgaren protesteren, maar vooral waarom nu pas. ‘Corruptie is al een probleem sinds de jaren 90 en het begin van de Bulgaarse democratie.’ De perikelen van Borisov en co in het afgelopen jaar vindt hij niet zo belangrijk. ‘Dat ligt allemaal aan de oppervlakte’. Niet dat hij te spreken is over de huidige regering: ‘Ze zijn ook gewoon incompetent. Onze minister van buitenlandse zaken spreekt maar één vreemde taal, Engels, en kan zelfs dat nauwelijks.’
Toch is hij vrij sceptisch over de protesten. ‘Ik hou niet zo van de pretentie van de demonstranten. Het is arrogant om te denken dat je zomaar buiten verkiezingen om kan bepalen wat er gebeurt, omdat je in het buitenland bent geweest.’ Bovendien is hij het niet eens met hoe sommige demonstranten “Europese waarden” claimen. ‘De situatie in Bulgarije is deel van de confrontatie tussen conservatieve en liberaal-progressieve ideeën die je in heel Europa ziet, alleen dan in een perverse vorm. Hier zijn de conservatieven duidelijk erg corrupt, dus is het debat minder ideologisch. Maar het is dus niet zo dat het ene kamp Europa representeert, en het andere kamp “Het Oosten” of zoiets dergelijks. Beide zijn Europees.’
Hij verwacht ook niet zoveel van de Europese Unie, die de corruptie al jaren laat voortduren. ‘Borisov onderhoudt goede relaties met de EU-top, zowel met de lidstaten als met de Commissie. Hij knuffelde en zoende met Juncker, die het altijd over “mijn goede vriend Boyko” had. Hij gaat geen ideologische confrontatie aan zoals Polen en Hongarije dat doen.’ Hij ziet de oproep van de oppositie en de resolutie van het Europees Parlement dat niet zo snel veranderen. ‘Veel belangrijke EPP-politici spraken zelfs hun steun uit voor Borisov, dus in zekere zin versterkte dat zijn positie.’
Dat de EU niet zoveel doet vindt Konstantin niet echt erg. ‘In principe vind ik dat je zelf je problemen moet oplossen, in plaats van anderen te vragen het voor je te doen. Het is beschamend om buitenlanders te vragen om te bepalen wie er corrupt is en wie je land moet besturen.’
Met medewerking van Sezen Moeliker en Melanie Seuren.
