In de serie ‘Zap Zapad Zap!’ bespreekt redacteur Peer van Tetterode een actueel fenomeen uit het wonderlijke Russischtalige medialandschap. Deze keer: wanneer vlogger en presidentskandidaat Sergei Tichanovski in mei wordt opgepakt, besluit zijn vrouw Svetlana Tichanovskaja de plaats van haar man als presidentskandidaat in te nemen en zich in te zetten voor eerlijke verkiezingen in Belarus. Wat zegt de content van hun YouTube-kanaal over de missie van het echtpaar?
Het nog maar een jaar oude YouTube-kanaal ‘Een land om te leven’ heeft inmiddels 303.000 abonnees. Ter vergelijking: het Belarussische staatskanaal heeft er 405.000. Op het kanaal staan Russischtalige filmpjes en vlogs. Op de banner van het kanaal staat het portret van het wat gezette, open gezicht van vlogger, taalkundige en reclamemaker Sergei Tichanovski (in het Belarussisch: Syarhey Tsikhanouski), met daarnaast de omschrijving van het kanaal: ‘Wat moet er veranderen om samen een land om te leven op te bouwen? Echte verhalen van gewone Belarussen.’
Het kanaal springt in het oog. Alle letters en logo’s zijn wit en rood gemarkeerd, de kleuren van de historisch Belarussische vlag, een symbool van de opstand. Filmpjes hebben vaak een still met een gephotoshopte afbeelding. Niet zelden heeft dictator Aleksandr Loekasjenka een gigantisch chemisch ingekleurd coronavirus in zijn hand. Tichanovski scheldt varkens uit alsof het de machthebbers zijn en er wordt een videogame aangeprezen waarin je als gamer op een kakkerlak, een persiflage van Loekasjenka, kunt jagen.
Massademonstraties
Op 9 augustus waren er verkiezingen in Belarus. De verkiezingen zijn waarschijnlijk vervalst. De Belarussische mobiele eenheid heeft 55 verkiezingswaarnemers opgepakt en er zijn 5096 overtredingen geobserveerd bij het tellen van de stemmen. De officiële verkiezingsuitslag was een daverende overwinning van Loekasjenka, die al 26 jaar in het zadel zit.
Loekasjenka zag in de lerares en huisvrouw geen serieuze concurrentie
De inmiddels naar Litouwen gevluchte Engels lerares Svetlana Tichanovskaja (in het Belarussisch: Sviatlana Tsikhanouskaja) is tot nog toe het onbetwiste gezicht van de demonstraties. Zonder enige politieke ervaring nam zij in juni de plaats als presidentskandidaat in van haar man, die in mei werd opgepakt wegens het organiseren van een massademonstratie. Samen met een andere oppositiekandidaat, Andrei Dmitriyeu, geldt Svetlana Tichanovskaja als enige kandidaat die toestemming heeft gekregen om deel te nemen aan de verkiezingen zonder een achtergrond te hebben binnen het dictatoriale systeem.
Loekasjenka heeft Svetlana Tichanovskaja zwaar onderschat. Zoals in de opmaat naar elke verkiezingen zijn de meest charismatische tegenstanders van Loekasjenka al voor de verkiezingen opgesloten of naar het buitenland verjaagd. De dictator zag in de lerares en huisvrouw geen serieuze concurrentie. Gesteund door Veronika Tsepkalo en Maria Kolesnikova, de echtgenotes van andere uitgeschakelde kandidaten, voerde Svetlana Tichanovskaja campagne met twee duidelijke doelen: eerlijke verkiezingen en vrijheid voor politieke gevangenen.
De druppel die de emmer deed overlopen, was de absurde manier waarop Loekasjenka met het coronavirus omging
Meteen na de verkiezingen begonnen grote demonstraties in alle Belarussische steden. De Belarussische ME (OMON) heeft deze volksopstand van vooral jonge mensen en studenten op een buitengewoon agressieve manier de kop ingedrukt. Vele demonstranten zijn opgepakt door de Belarussische veiligheidsdienst, zijn in elkaar geslagen, grote aantallen zijn opgepakt en er zijn zelfs enkele doden gevallen. Zondag 23 augustus waren er weer massale protesten in Minsk. Toch speelt de onvrede van de Belarussen al veel langer.
Onvrede
Naast de betwistbare verkiezingsuitslag heeft de onvrede van de demonstranten andere oorzaken. Het land kent een opkomende middenklasse die geen ruimte krijgt om vrij zaken te doen in het huidige systeem. Daarnaast is er een grote sociaaleconomische ongelijkheid in het land tussen de bestuurlijke elite en de rest van de inwoners. De druppel die de emmer deed overlopen, was de absurde manier waarop Loekasjenka met het coronavirus omging. In Belarus is nooit een lockdown gekomen. Als medicijn tegen het virus raadde de dictator zijn landgenoten onder andere aan om naar de sauna te gaan en Belarussische wodka te drinken.
De woede van Sergei Tichanovski tegen het regime begon met een boerderij die hij samen met zijn vrouw zou gaan uitbaten als hotel. In 2017 kocht Sergej Tichanovski een herenhoeve in een dorp nabij de tweede grootste Belarussische stad Gomel.
Svetlana Tichanovskaja is onder druk het land uit gevlucht
Alhoewel de boerderij al decennialang leegstond en in verval was geraakt, lieten lokale autoriteiten hem maanden wachten of rekenden zij vaak hoge onkosten voor goedkeuringen om verbouwingen te doen. Na twee jaar was hij het gesteggel met de lokale ambtenaren zat en begon hij uit onvrede een YouTube-kanaal.
Vanaf 2019 laat Tichanovski boze lokale ondernemers of bewoners van dorpen aan het woord in zijn items. Dit zijn Belarussen uit landelijke streken waar de meerderheid traditioneel op Loekasjenka stemt. Opmerkelijk dus. In een populair filmpje op het kanaal laat Tichanovski een boze vrouw uit het plaatsje Globokoye aan het woord.
Het kanaal geeft een goed overzicht van de aanloop naar de verkiezingen. Op het kanaal is zowel content te zien waarin Tichanovski zich verkiesbaar stelt als presidentskandidaat, als een filmpje waarin hij wordt opgepakt. Sindsdien heeft zijn vrouw Svetlana het vloggen van hem overgenomen.
Oproep Europese Raad
Op het kanaal is een speciale rubriek met filmpjes van Tichanovski’s vrouw, Svetlana Tichanovskaja. Er is een filmpje te zien waarin ze zich verkiesbaar stelt en dus de plek van haar man inneemt, en waarin ze haar programma bekendmaakt. Vervolgens is er een vlog waarin Svetlana Tichanovskaja vertelt dat ze de protesten gaat leiden vanuit Litouwen. Ze is onder druk het land uit gevlucht.
In een zeer recente Engelstalige post vanuit Litouwen roept Tichanovskaja de Europese Raad op om onder andere de ‘frauduleuze’ verkiezingen niet te erkennen en Belarus te steunen in de organisatie van eerlijke verkiezingen. Deze boodschap vond gehoor bij de Europese Commissie. Voorzitter Charles Michel sprak op 19 augustus namens het gehele bestuursorgaan en alle Europese lidstaten zijn steun uit voor de demonstranten.
Wanneer de opgesloten Tichanovski zijn vrouw en kinderen weer ziet, is onduidelijk. Wel duidelijk is dat de boodschap van het echtpaar – vrije verkiezingen, je uitspreken tegen onrecht en vechten voor verandering – is opgepakt door een veel grotere kring Belarussen dan ze ooit hadden kunnen voorzien toen ze een jaar geleden hun YouTube-kanaal begonnen.
Ben je ook benieuwd naar hoe de Belarussische protesten hun weerklank vinden in Nederland? Lees dan ook het verslag van Red Pers-auteur Koen de Groot over de Amsterdamse protesten ‘Mokum loves Minsk’ van 14 augustus.
Red Pers gebruikt met ingang van dit artikel niet langer de naam ‘Wit-Rusland’, die koloniale connotaties met zich meedraagt. Dat is saillant, zeker nu de onafhankelijkheid van Belarus ten opzichte van Rusland in het gedrang komt. Evengoed wordt er niet gesproken van ‘Loekasjenko’, maar ‘Loekasjenka’, omdat het eerste een vertaling uit het Russisch betreft, maar het tweede een vertaling uit het Belarussisch. Uladzislau Belavusau schreef op 14 augustus een opinieartikel in de Volkskrant over de erkenning van de Belarussische taal en de term ‘Belarus’.