Leden van politieke partijen kunnen vaak invloed uitoefenen op de interne gang van zaken. Redacteur Wessel Wierda onderzoekt wat de keerzijde is van deze toenemende beslissingsruimte van partijleden.
De ‘ledendemocratie’ heeft de afgelopen jaren een sterke opmars doorgemaakt. Concreet betekent dit dat een meerderheid van leden steeds vaker beslissingen mag nemen over het te voeren beleid van hun partij.
Partijbesturen onderwerpen bijvoorbeeld de invulling van kieslijsten, of de inhoud van het verkiezingsprogramma, aan de grillen van een democratische meerderheid. Zo mogen als het ware de leden, in plaats van het partijbestuur dat de dagelijkse leiding heeft, besluiten nemen over de partij. Het achterliggende doel daarvan is om leden grip op de politiek te geven en besluiten legitiemer te maken.
Mark Rutte versus Rita Verdonk
De meeste media-aandacht gaat steevast uit naar de democratische verkiezing van een lijsttrekker. De lijsttrekker is voor de kiezers anno 2020 immers belangrijker dan het verkiezingsprogramma, constateerde hoogleraar Willem van der Does in NRC. Bovendien laat een partij met de lijsttrekker zien welke richting ze inslaat.
‘Wees wijzer, stem Keijzer’ is nog net geen cultureel erfgoed geworden
De nipte overwinning van Mark Rutte (51 procent van de VVD-leden stemmen) op Rita Verdonk in 2006, betekende volgens oud-fractievoorzitter Jozias van Aartsen dat het in de VVD dus ‘kennelijk niet alleen om populisme’ ging. Een jaar later werd Verdonk uit de VVD-fractie gezet, omdat zij veelvuldig kritiek uitte op de partijkoers.
Maar voor partijbesturen blijven democratische lijsttrekkersverkiezingen beslist niet zonder gevaren. De CDA-verkiezing is daar het meest recente voorbeeld van en is daarom een les voor partijbesturen die ‘ledendemocratie’ hoog in het vaandel hebben staan.
De vuile was buiten hangen
De leden van het CDA hebben vorige week hun lijsttrekker annex partijleider gekozen. Hugo de Jonge zal de partij op 17 maart naar meer zetels moeten loodsen dan de tien zetels die de peilingen op dit moment weergeven. Het CDA heeft daarmee een belangrijke keuze, die van grote invloed is op de koers van de partij, laten toekomen aan hun leden.
Geheel in lijn der verwachting leverde de verkiezing veel publiciteit op. ‘Wees wijzer, stem Keijzer’ – campagnespreuk van lijsttrekkerskandidaat Mona Keijzer, die de eerste stemronde niet overleefde – is nog net geen cultureel erfgoed geworden. Maar het CDA bracht ook de nadelen van ledenraadplegingen kristalhelder voor het voetlicht.
De tegenstellingen in de partij zijn namelijk volledig zichtbaar geworden voor de buitenwereld. Om zichzelf te profileren hebben de lijsttrekkerskandidaten de verschillen tussen elkaar expliciet opgezocht, benoemd en uitvergroot.
De pers en kiezers smullen van een lijsttrekkersverkiezing, zelfs als het de partij die verbinding evangeliseert tot op het bot verdeelt
Zo sloot Hugo de Jonge Forum voor Democratie uit als mogelijke coalitiepartner, maar weigerden tegenstanders Pieter Omtzigt en Mona Keijzer hem in zijn keuze te volgen. Daarmee werd een interne discussie – die sinds de samenwerking tussen het CDA en Forum in de Gedeputeerde Staten, het provinciale bestuur, van Brabant een pijnpunt is – publiekelijk uitgevochten.
Zij aan zij staan
Toen Mona Keijzer na haar verlies ook nog eens per direct achter Omtzigt ging staan, ontstond al helemaal het beeld van een tot op het bot verdeelde partij. Precies wat het CDA-bestuur, volgens hun partijrapport ‘zij aan zij’, absoluut niet wilde bereiken. Het rapport schetst een toekomstperspectief voor Nederland en concentreert zich daarbij op kernbegrippen als ’het vinden van gemeenschappelijke orde’ en ‘verbinding’. De verwezenlijking van die idealen lijkt echter voor de partij zelf nu flink wat vertraging opgelopen te hebben.
Dat de partijleiding een voorkeur had voor Hugo de Jonge heeft ook niet bijgedragen aan de saamhorigheid binnen het CDA. ‘’Bij de aanhangers van Omtzigt heerst irritatie over de manier waarop de partijtop de kandidatuur van De Jonge heeft willen doordrukken,” merkte politiek verslaggever Xander van der Wulp tijdens de verkiezingsstrijd op voor NOS. De nipte overwinning van De Jonge (50,7 procent van de stemmen, bijna net zo close als Rutte in 2006 tegenover Verdonk) zal de verontwaardiging waarschijnlijk niet getemperd hebben.
Het nobele streven om leden grip op de politiek te geven, kan de eenheid in de partij dus fors tegenwerken. Omdat een democratische lijsttrekkerverkiezing veel publiciteit met zich mee brengt, komt die verdeeldheid bovendien snel aan het licht. De pers met de kiezers in zijn kielzog smult nu eenmaal van een democratische lijsttrekkersverkiezing. Zelfs als het de partij, die gemeenschapsvorming en verbinding evangeliseert, tot op het bot verdeelt. Dan komt die campagne later wel: democracy is so overrated.