In de serie ‘Zap Zapad Zap!’ bespreekt redacteur Peer van Tetterode een actueel fenomeen uit het wonderlijke Russischtalige medialandschap. Deze keer: De Russische-Wit-Russische integratie in de mond van dictator Alexander Loekasjenko.
Wanneer ik aan mijn Russische vriend vraag wat zijn associaties zijn met Wit-Rusland noemt hij drie zaken: het land wordt vaak gezien als een broeder-natie, het lijkt erg op Rusland door de wijde verspreiding van de Russische taal en een soortgelijke cultuur, en Wit-Russen houden van aardappels. Waarom dat laatste zo vaak wordt benadrukt kan hij me niet uitleggen. Ergens heeft het iets tragisch als je land wordt geassocieerd met aardappels, die immers overal te vinden zijn. Nog tragischer is misschien wel dat er iets zou kunnen gebeuren in Wit-Rusland dat Europa overhoopgooit, en dat de gemiddelde EU-Europeaan nauwelijks iets weet over deze in zichzelf gekeerde Europese dictatuur.
Loekansjenko in het nauw
Stel dat de omvang van de economie van je land voor een nagenoeg de helft berust op de export naar je oosterbuur en dan nog eens voor tweederde deel (!) op import, olie- en gas-doorvoerrechten uit datzelfde land. Dan zit je aardig in de problemen als de oosterbuur besluit om de kraan dicht te draaien. Met een dichte kraan begon 2020 voor Wit-Rusland. De reden? De Wit-Russische dictator Alexander Loekasjenko en Russische leider Vladimir Poetin kwamen na meerdere onderhandelingen niet tot een akkoord. Poetin geeft aan dat Rusland niet bereid is om meer te ontzien in exportbelasting, en wegschuwt voor het verder ‘subsidiëren van Wit-Rusland’. Wat rest zijn tijdelijke afspraken tussen de twee leiders voor twee maanden waarna de boel opnieuw besproken moet worden.
Het akkoord dat er niet is gekomen had grote gevolgen kunnen hebben. In eerste instantie draait het om het vergroten van de wederzijdse economische integratie, maar er is meer aan de hand. Het akkoord zou kunnen leiden tot een nieuwe Russische/Wit-Russische deelstaat waarvan Poetin het hoofd kan worden, en dus zijn ambtstermijn met jaren kan verlengen na de limiet van zijn huidige termijn in 2020. Loekasjenko heeft niet zo’n trek in deze vergaande politieke controle. En de Wit-Russen al helemaal niet. Alleen al na het vallen van het woord toenadering gingen er vorige december duizenden Wit-Russen de straten van Minsk op om te demonstreren. Loekasjenko kijkt stiekem om de hoek naar meer handel met China, de VS en de EU. Toch blijft hij hoofdzakelijk afhankelijk van het Kremlin. Hij zit kortom in het nauw. De Russen nodigen hem na de mislukte onderhandelingen uit om verhaal te doen. Wat heeft hij in een anderhalf uur durend podcastinterview tegen Aleksej Benjediktov van de Russische radiozender Echo Moskvy te zeggen? Een overzicht van de hoogtepunten.
Hoe kan ik mijn kind begraven?
Loekasjenko aan het woord
Aleksej Benjediktov van radiostation Echo Moskvy interviewt Alexander Loekasjenko in een podcastinterview. ‘Echo Moskvy’ oftewel ‘Moskou’s Echo’ is een soort BNR nieuwsradio, met als saillant verschil dat de journalisten regelmatig doodsbedreigingen ontvangen. Dat Aleksej Benjediktov de confrontatie niet mijdt wordt al duidelijk tijdens zijn eerste vraag: ‘Blijf je President? Want het lijkt erop dat je dat je over een half jaar weggejaagd bent.’ Uit het antwoord blijkt ook gelijk wat voor man Loekasjenko is: ‘Nee, ik realiseer gewoon alle plannen die ik heb.’ Het lijkt een eigenwijze man te zijn die zich niet onder druk laat zetten.
Even later vraagt Benjediktov: ‘Wat vind je belangrijker? De soevereiniteit behouden of meer integratie?’ Waarop Loekasjenko antwoordt:
‘Soevereiniteit betekent de macht behouden over je eigen territorium. Het 31e plan, dat vastgelegd is in 1999 onder Jeltsin, het plan om een grote staat van Rusland en Wit-Rusland te maken is niet besproken. Dat zweer ik. Wij hebben het niet gehad over een gedeeld bestuur. Alleen economische integratie is besproken.’
Een nieuwe supranationale staat biedt voor Poetin mogelijkheden voor het creëren van een ambt op nagenoeg eigen voorwaarden. Hiermee zou Poetin na 2024 bij wijze van spreken een soort Hoogste Kanselier van een Galactische Russische Republiek kunnen worden voor een termijn die nog vastgesteld moet worden. Loekasjenko heeft hier totaal geen baat bij want hij wil graag dat Wit-Rusland zo blijft als het is. Het Kremlin heeft wel de wens om de huidige situatie te veranderen en meer politieke integratie af te dwingen. Dat merk je alleen al op de manier waarop Wit-Rusland in de Russische media de laatste tijd geframed wordt: als een freeloader of parasitaire staat. Of Loekasjenko hier informatie achterhoudt laat naar zich raden, maar wat wel zo is, is dat hij er belang bij heeft dat er zo min mogelijk aandacht en momentum is voor een uniestaat.
Dan stelt Loekasjenko iets heel interessants. Benjediktov vraagt: ‘Maar wat hebben wij (Rusland) eigenlijk aan Wit-Rusland?’ waarop Loekasjenko zegt:
‘Er is geen revolutionaire situatie in Wit-Rusland, zoals in Oekraïne met de Maidan. Dat willen we allebei zo houden. Dat is hier niet. Begrijp je? De NATO en de EU weten dat als wij aangevallen worden, er Russische raketten hun richting op komen. De chaos in Oekraïne is een veel groter gevaar voor ons.’
Dit statement geeft veel inzicht in hoe Loekasjenko de positie van Wit-Rusland ziet. Naast dat handel met het westen voor Wit-Rusland een dure aangelegenheid is, is het belangrijk voor Loekasjenko om Westerse invloeden en democratiserende tendensen buiten de deur te houden. De Euromaidan, de reeksen grote opstanden in Kiev van een paar jaar terug, zijn daarmee precies wat hij niet wil. Rusland heeft tot nu toe de binnenlandse autocratische bestuurstraditie van Loekasjenko door de vingers gezien (met onverzilverde pogingen tot inmenging onder Jeltsin daargelaten).
Handelscontacten met en investeringen van externe landen als China en Turkije lijken tot nu toe vooral mogelijkheden te zijn voor Loekasjenko om meer invloed uit te kunnen oefenen bij onderhandelingen met Poetin. Hoewel het zou kunnen dat China echt structurele bijdragen gaat leveren in Wit-Rusland, onder het mom van investeringen in de Nieuwe Zijderoute, zijn deze investeringsveranderingen nog niet ingrijpend. Loekasjenko zit voorlopig nog in het web van het Kremlin. Een akkoord met Rusland, waarin de olie en gasprijzen onveranderd blijven, is gesloten tot maart. Na deze twee maanden is het weer afwachten wat er gaat gebeuren.
Voor Loekasjenko lijkt het huidige Wit-Rusland in ieder geval het enige Wit-Rusland dat hij zich voor kan stellen: ‘Ik gaf ze [mijn onderdanen] vrijheid. Ik bouwde de eerste onafhankelijke Wit-Russische staat in de geschiedenis. Hoe kan ik mijn kind begraven?’
[paytium name=”Form name” description=”Donations”]
[paytium_field type=”open” label=”Onze studenten dragen vrijwillig bij aan Red Pers. Vond je
dit een goede productie? Sponsor dan onze koffie (€2,50), https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngvergadering (€10) of grotere
investering. Dankjewel!” default=”2,50″ /]
[paytium_total label=”Steun ons voor” /]
[paytium_button label=”Doneer” /]
[/paytium]