Ondanks de aangenomen spoedwet zit Nederland nog altijd in een stikstofcrisis. Zou het net zo agrarische Denemarken haar natuur beter beschermen? Kopenhagen-correspondent Max van Geuns vroeg het milieueconoom Brian Jacobsen, die de Deense overheid adviseert over stikstofbeleid en ook onderzoek deed naar Nederland. “Een snelheidsverlaging gaat jullie natuur niet helpen.”
Hoe doet Denemarken het?
Denemarken staat vaak bovenaan de lijstjes. Volgens het World Happiness Report zijn de Denen het op één na gelukkigste volk ter wereld en sinds 2017 heeft het land van Lego de hoogste levenskwaliteit (aldus de Quality of Life Index). Daarnaast staat Denemarken in de top-10 landen van onderwijs, opvoeding, vrouwen, moderniteit, ondernemerschap, hoofdkantoren, transparantie en duurzaam leven, concludeert U.S. News. Max van Geuns studeert milieueconomie in Kopenhagen en stelt als correspondent de proef op de som in een serie: hebben de Denen het daadwerkelijk het beste voor elkaar, wat kunnen wij van hen leren en doet Nederland sommige dingen zelf misschien juist beter?
De spoedwet met stikstofmaatregelen is aangenomen door de Eerste Kamer; een crisis in de woningbouw is voorlopig afgewend. Kleine projecten met beperkte stikstofuitstoot kunnen zonder vergunningen hervat worden. De verlaging van de snelheid op snelwegen naar 100 kilometer per uur (overdag), die 1 maart ingaat, zal met aanvullende maatregelen de woningbouw in de Randstad weer overeind helpen. Bouwsector blij, Nederland blij?
Zo simpel is het niet. De stikstofimpasse gaat verder dan alleen de bouw. Hoe dat ook alweer precies zat, laat de Universiteit van Nederland goed zien in het volgende filmpje. Samenvatting: vooral de natuur zit met de gebakken peren. Op de Natura 2000-gebieden (met beschermde natuur) dalen namelijk te grote hoeveelheden stikstof neer, in de vorm van ammoniak (van mest uit de landbouw) en stikstofoxiden (van verkeer en industrie). Wat hiervoor dé oplossing is? Precies in de zoektocht naar het antwoord op die vraag is Nederland vastgelopen.
‘Gelukkig’ is Nederland niet het enige land met een stikstofprobleem: Duitsland en Denemarken, twee landen die letterlijk en figuurlijk dichtbij ons liggen (met een redelijk vergelijkbare economie en landbouw), zijn ook bezig met het verminderen van stikstofdeposities om hun Natura 2000-gebieden in stand te houden. Het zou voor Nederland dus een goed idee zijn om ook eens over de eigen grens heen te kijken naar hoe andere landen hiermee omgaan. Ook omdat het een transnationaal probleem is, dat niet bij de grens stopt.
Brian Jacobsen, universitair hoofddocent voedsel- en milieueconomie aan de Universiteit van Kopenhagen, doet hier al zo’n dertig jaar onderzoek naar. Deze zomer nog publiceerde hij een onderzoek dat de regulering van stikstof in Nederland, Duitsland en Denemarken met elkaar vergelijkt. Hij is in Denemarken een autoriteit, als een van de vaste onderzoekers die de plannen van de Deense overheid op het gebied van uitstootregulering doorrekent. Hij volgt de discussie in Nederland de laatste tijd op de voet.
Meneer Jacobsen, wat is uw indruk van de Nederlandse stikstofsituatie?
“Nederland heeft al grote reducties in ammoniakuitstoot weten te realiseren over de afgelopen jaren. Wij hebben in Denemarken gedurende lange tijd juist een voorbeeld genomen aan hoe jullie mestopslag en de toepassing van kunstmest reguleren. Dus als je het hebt over het reduceren van de uitstoot die daarvan af komt, is Nederland juist een land dat vooroploopt.”
Hoe verklaart u dan dat we nu in een stikstofcrisis verkeren?
“Jullie hebben echt enorme reducties gerealiseerd, daar bestaat geen twijfel over. Maar er bestaat ook geen twijfel over het feit dat jullie uitstoot extreem hoog was aan het begin, vanwege jullie enorm intensieve veeteelt. Jullie hebben al veel gedaan om dat omlaag te krijgen, maar de daadwerkelijke deposities in het land zijn nog steeds problematisch. Kortom: ondanks dat jullie al veel hebben gedaan, is de uitstoot nog altijd te hoog.
Het verraste me dan ook behoorlijk dat jullie met het PAS-systeem nog altijd vergunningen uitkeerden aan zoveel veeboeren om uit te breiden. Als ik hoor dat tweederde van Nederland een depositie kent van 40 kilogram stikstof per hectare, terwijl slechts 10 tot 15 kilogram verantwoord is in de Natura 2000-gebieden, zou ik toch niet verwachten dat veeboeren daar in de buurt mogen uitbreiden. Maar met het PAS-systeem hebben lokale autoriteiten hier toch toestemming voor gegeven. Dan kun je verwachten dat er problemen ontstaan in die gebieden.”
“Staar je niet alleen maar dood op die koeien, de varkenshouderij moet worden aangepakt!”
Het systeem was dus niet streng genoeg voor de besluitvormers?
“Nee, alhoewel ik het PAS-systeem in theorie wel een slim systeem vind, met de juiste intenties. Het is in de praktijk fout gegaan omdat het op lokaal niveau niet goed genoeg is gemonitord. Bovendien had het meer gedifferentieerd moeten worden: deposities in het zuidoosten en oosten van Nederland zijn vrij hoog, dat komt door jullie vrij intensieve varkenshouderij daar. In het noordwesten zijn de deposities lager, waar vooral koeien staan. Voor mij zou het dus logischer zijn om te zeggen: staar je niet alleen maar dood op de koeien. De varkenshouderij in het zuidoosten, die moet worden aangepakt!”
Maar in Nederland denkt iedereen dat de koeien het probleem zijn!
“Dat heb ik door, ja. En jullie regering lijkt dat ook te denken.”
Vooral varkensboeren zijn het probleem, dus?
“In principe wel, ja. Het is overigens niet de eerste keer dat die boeren bij jullie voor problemen zorgen. Toen ze hun overschot aan mest moesten vervoeren naar akkerbouwers met een mesttekort, heeft lang fraude plaatsgevonden. Sommige varkensboeren vroegen namelijk aan de akkerbouwers of zij wilden doen alsof ze hun mest hadden ontvangen, terwijl de varkensboeren de mest in werkelijkheid dumpten in de natuur. Dat probleem is er nu als het goed is niet meer, maar jullie betalen hier zelf de prijs voor: met een GPS-systeem wordt het mestvervoer nu gemonitord. Voor dat systeem betalen jullie ongeveer 200 miljoen euro per jaar, zo’n euro per persoon voor elke ton mest die vervoerd moet worden.”
Wat is nu de oplossing van de Nederlandse stikstofcrisis?
“Voor de oplossing moet je eerst het probleem goed in kaart brengen. Dat jullie verkeer en de industrie zo serieus nemen, snap ik niet. In de meeste Europese landen komt zo’n 94 procent van de ammoniakuitstoot van de landbouw. Ik kan het me niet voorstellen, dat die sectoren bij jullie zoveel groter zijn dan in andere landen in Europa. Dat betekent dat ofwel wij het effect van transport en de industrie onderschatten in Denemarken, of Nederland heeft dat effect zelf zwaar overschat.”
“Het idee dat wanneer mensen minder hard rijden, dit effect zou hebben… Nog nooit van gehoord.”
Welke sectoren zijn dan wel het probleem?
“De landbouw, met afstand. Het verbaast me echt dat bij jullie zoveel van de industrie zou komen. In die zin is het verklaarbaar dat jullie niet enkel de landbouw aanpakken. Maar het idee dat wanneer mensen minder hard rijden in hun auto, dit effect op de totale stikstofdeposities zou hebben… Ik heb daar nog nooit van gehoord.”
Maar van landbouw wel, dus?
“Absoluut. Waarbij ik me dus afvraag of de veeteelt in het noordwesten enkel het probleem is, met vooral koeien. Ook al is de totale stikstofuitstoot van koeien wel groter, de varkenshouderij is veel intensiever omdat daar meer varkens op een kleiner oppervlakte staan. Daardoor is hun uitstoot schadelijker voor de nabijgelegen Natura 2000-gebieden.”
“Denemarken zou het zeer waarderen als jullie je uitstoot zouden verminderen. Bij ons komt namelijk 60 tot 75 procent uit het buitenland.”
Sommige Nederlandse politici en natuurorganisaties stellen behoorlijk vergaande maatregelen voor, zoals een halvering van de veehouderij of op grote schaal boeren uitkopen. Wat denkt u van zulke voorstellen?
“Ik snap dat ze de hoeveelheid uitstoot zo snel mogelijk omlaag willen brengen. Belangrijk voor jullie om te weten is dat tweederde van jullie deposities ook daadwerkelijk uit Nederland komt. Dat een derde uit het buitenland komt klinkt misschien veel, maar laat ik het zo zeggen: Denemarken zou het zeer waarderen als jullie je uitstoot zouden verminderen. Bij ons komt namelijk 60 tot 75 procent van de deposities uit het buitenland.”
Jullie hebben het zelf qua natuurbescherming beter voor elkaar in Denemarken. Is er iets dat wij daarvan kunnen leren?
“Niet echt. Jullie hebben dus al veel uitstoot verminderd, maar omdat jullie varkenshouderij zo intensief is, moeten jullie nog meer doen. En jullie hebben de natuurgebieden niet laten profiteren van de verminderingen die jullie wel al gerealiseerd hebben. Wij hebben nooit zulke intensieve varkenshouderij gehad. We hebben wel veel varkensboeren in Denemarken, maar zij hebben veel grotere stukken land. Dat is de sleutel in de ammoniakdiscussie. Bij jullie is het al veel te laat: al die mest moet nu verwerkt en getransporteerd worden.”
De beste oplossing voor Nederland zou dus minder intensieve varkenshouderij zijn?
“Klopt. Althans, in elk geval niet alleen maar minder koeien. Daarnaast moet Nederland de natuureisen op de lange termijn respecteren. Hiervoor moet er een werkend PAS-systeem komen. Voor Deense boeren in de buurt van Natura 2000-gebieden was het de afgelopen jaren vrijwel onmogelijk om uit te breiden. Het goede daarvan is dat we daadwerkelijk een lichte verbetering in de natuurkwaliteit zien. Wat dat betreft hebben wij het dus wel beter voor elkaar. Als jullie zo’n systeem 10 jaar geleden goed hadden geïmplementeerd, zou jullie probleem nu veel minder groot zijn.
Je zou kunnen zeggen dat jullie het conflict tussen de samenleving en de boeren zo lang mogelijk hebben uitgesteld en genegeerd — wat begrijpelijk is, omdat de landbouw in sommige gebieden zo belangrijk is. Maar nu moeten jullie voor dat uitstel betalen. Misschien wordt het tijd voor de confrontatie. Het blijft moeilijk, want de boeren zullen zeggen dat ze al veel hebben gedaan. En dat hebben ze ook.”
Maar nog niet genoeg.
“Precies.”
In een reactie laat het RIVM (verantwoordelijk voor de metingen van stikstof in Nederland) weten dat de snelheidsverlaging op snelwegen vooral bedoeld was als maatregel om de woningbouw weer door te laten gaan. Ze erkennen dat het extra positieve effect voor de Natura 2000-gebieden beperkt zou kunnen zijn. Over beleid dat specifiek gericht zou moeten zijn op varkenshouders in het zuidoosten van Nederland, wilde het RIVM zich niet uitlaten, omdat het een beleidsvraag is.
[paytium name=”Form name” description=”Donations”]
[paytium_field type=”open” label=”Onze studenten dragen vrijwillig bij aan Red Pers. Vond je dit een goede productie? Sponsor dan onze koffie (€2,50), https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngvergadering (€10) of grotere investering. Dankjewel!” default=”2,50″ /]
[paytium_total label=”Steun ons voor” /]
[paytium_button label=”Doneer” /]
[/paytium]
