Door de Provinciale Statenverkiezingen heeft iedereen het over klimaat en infrastructuur, maar voor studenten is er nog een verkiezingsthema: de verhoging van de rente op de studielening. Het is nog maar de vraag of dit regeringsplan de Eerste Kamer, waar we indirect ook voor stemmen, gaat overleven. “Prioriteit één is het leenstelsel afschaffen, maar de stap daarvoor is deze rentewet van tafel krijgen.”

Met de invoering van het ‘sociaal’ leenstelsel door het Kabinet Rutte II (PvdA en VVD), inmiddels bijna vier jaar geleden, genieten nog maar weinig studenten van een basisbeurs en weten sommigen niet beter. Nieuw is de verhoging van de rente op de studieschuld: hoe zat het daar ook alweer mee? Die kwam op de agenda tijdens de formatie van het huidige VVD-kabinet, met CDA, ChristenUnie en D66. In het regeerakkoord uit 2017 staat dat het studievoorschot (nu gekoppeld aan de 5-jaarsrente) “in de toekomst wordt aangesloten bij de 10-jaarsrente.”

Wat die 5- en 10-jaarsrente inhoudt is nogal een technisch verhaal, dat eerder door zowel Red Pers als de NOS helder is uitgelegd. Het komt erop neer dat de huidige rente rond de -0,2 procent schommelt (waardoor studenten helemaal geen rente betalen), waar de ‘nieuwe’ rente een stuk hoger ligt: rond de 0,5 procent. Met een gemiddelde studieschuld van 21 duizend euro betekent dat al snel meer dan honderd euro per jaar aan extra aflossingen; duizenden euro’s als je in 35 jaar afbetaalt.

Alleen de ‘slechte helft’ van de studentenwensen van het CDA en de ChristenUnie heeft het gehaald

Belangrijk om hierbij te vermelden is dat de 10-jaarsrente nu historisch laag staat. Tien jaar geleden bedroeg deze nog ruim 4 procent. Als de koers van de rente zich ‘herstelt’ en stijgt naar het oude niveau, zou dat dus betekenen dat je richting de duizend euro per jaar aan extra aflossingen gaat. Dat kan met een terugbetalingstermijn van 35 jaar zomaar neerkomen op tienduizenden euro’s die bovenop je resterende studieschuld komen.

Zo kwam deze maatregel op de agenda (en verdween het draagvlak):
11/10/17: Waarom je studielening waarschijnlijk duurder wordt (NOS)
12/10/17: De maatregel die het studenten moeilijker maakt (Red Pers)
15/10/17: ‘Renteverhoging schaadt vertrouwen in politiek’ (Trouw)
25/5/18: Studie wordt duurder, om het betaalbaar te houden (SG)
3/8/18: Wij leggen de volledige rekening op tafel (Red Pers)
28/8/18: Hoe studeren vooral duurder wordt (Red Pers)
30/8/18: Totale studieschuld bereikt recordhoogte (Telegraaf)
3/9/18: Studenten zijn het kind van de rekening (Trouw)
5/9/18: Renteverhoging kost studenten duizenden euro’s (SG)
7/9/18: Kabinet wil rente studieschulden verhogen vanaf 2020 (NU)
14/9/18: Studentenprotest tegen verhoging studieschuld (Parool)
19/9/18: Studenten boos op ChristenUnie-leider Segers (AD)
17/9/18: Jongerenclubs willen dat Kamer hogere rente schrapt (RTL)
29/10/18: Hogere rente studieschuld geeft politieke onrust (Telegraaf)
3/11/18: CDA-congres tegenover Buma over hogere rente (RTL)
8/11/18: Oppositie fel tegen renteverhoging (Mare)
15/11/18: Amendement tegen verhoging schuld haalt het niet (Univers)
16/11/18: Schuld kan met 5000 euro stijgen door renteverhoging (AD)
29/11/18: Rente studieschuld toch omhoog bij lage inkomens (Punt)
5/12/18: Steun leenstelsel brokkelt steeds verder af (Volkskrant)
5/12/18: Renteverhoging zorgt voor forse verhoging schuld (ISO)
11/12/18: Hogere rente op studieschuld gaat door (Univers)
28/1/18: Student in stress door lening (AD)
30/1/19: Senaat kritisch over renteverhoging studieschuld (SG)
11/2/19: CDA en CU blijven zich verzetten tegen leenstelsel (SG)
22/2/19: D66 en studentenclub ISO: Een relatie met scheurtjes (NU)
27/2/19: “We moeten van plof- naar vrije uitloopstudent” (SG)
5/3/19: CDA en CU: leenstelsel heeft z’n langste tijd gehad (NOS)
7/3/19: D66 trekt handen af van verhoging rente leenstelsel (AD)
9/3/19: Jongeren tegen EK: stem tegen renteverhoging (NOS)
10/3/19: Ook D66 keert zich tegen renteverhoging leenstelsel (AD)

Hoe de maatregel op de politieke agenda kwam…

De basisbeurs wordt afgeschaft en het leenstelsel ingevoerd door Rutte II, de rente op de studielening wordt verhoogd onder Rutte III: twee kabinetten dus die nadelige maatregelen voor de student doorvoeren. Op de politieke agenda stonden daarentegen ook extra investeringen in onderwijs en een halvering van het collegegeld in het eerste jaar. Beide maatregelen zijn inmiddels ingegaan, alleen zijn de positieve effecten nog niet duidelijk. De investeringen in het onderwijs worden pas dit jaar zichtbaar en de korting op het collegegeld is volgens de berekeningen even hoog als de verhoging van de rente op de studielening. Een sigaar uit eigen doos, aldus de Landelijke Studentenvakbond (LSVb).

Waarom de renteverhoging in het regeerakkoord terecht is gekomen, is helder: het is een puur financiële maatregel om de overheidskas op orde te houden en het leenstelsel financieel houdbaar te maken, zo zegt ook D66-minster Ingrid van Engelshoven van Onderwijs. Maar welke partij heeft de maatregel eigenlijk geagendeerd? Daarover bestaat op het Binnenhof nogal wat onenigheid…

De renteverhoging werd in eerste instantie slechts door twee partijen overwogen: de ChristenUnie (CU) had het in het partijprogramma staan en bij het CDA zat de maatregel in de doorrekening van de begroting. Een belangrijke bijkomstigheid is dat die renteverhoging bij beide partijen gepaard zou gaan met de afschaffing van het leenstelsel en de herinvoering van de basisbeurs. Zo heeft dus alleen de ‘slechte’ helft van de wensen van de christelijke partijen het gehaald.

De VVD wil vooral de overheidsfinanciën op peil houden en vindt het allemaal wel prima

Bij een debat over de toegankelijkheid van het hoger onderwijs betoogde D66-fractieleider Rob Jetten dat CDA en CU schuldig zijn aan de verhoging. De christelijke regeringspartijen wijzen op hun beurt terug naar ‘onderwijspartij’ D66, die natuurlijk ook heeft ingestemd en bovendien de basisbeurs niet wil terugbrengen. En de VVD? Die lijkt het allemaal wel prima te vinden (en is nu bovendien een eenzame voorstander van het leenstelsel).

Een mogelijke verklaring voor het verschijnen van deze maatregel in het regeerakkoord zou dan dus ook kunnen zijn dat CU en CDA met de korting op het collegegeld iets wilde bieden aan studenten, als maatregel om de ontstane druk uit het leenstelsel wat te verlichten. De VVD wil vooral graag haar overheidsfinanciën op peil houden, en zou vervolgens de verhoging van de rente kunnen hebben voorgesteld. Dat was namelijk toch al een (onderdeel van een) voorstel van de twee christelijke kabinetspartijen. En hoe toevallig is het dat de kosten van de ene maatregel precies kan worden betaald met de baten van de andere?

…en het draagvlak nu als een kaartenhuis in elkaar stort

Het wetsvoorstel heeft inmiddels de Eerste Kamer gehaald, maar daar is niemand in de Tweede Kamer — waar de kleinst mogelijke meerderheid vóór stemde — echt trots op. Strijdlustig SP-kamerlid Frank Futselaar loopt voorop bij het bekritiseren van de wet. Hij maakt zich vooral zorgen over de doorstromende mbo’ers: wanneer die het hoger onderwijs ingaan met een oude studieschuld, geldt de verhoogde rente ook voor die eerder opgebouwde schuld. “Omdat het niet te doen zou zijn om twee verschillende schulden bij te houden, maar dat is natuurlijk onzin.”

Mijn inleiding vandaag bij het debat over de renteverhoging op het #leenstelsel. Helaas de zoveelste negatieve maatregel die jongeren treft pic.twitter.com/iRhc9N1NzF

— Frank Futselaar (@FrankFutselaar) December 5, 2018

Een andere cruciale rol in het debat is weggelegd voor iemand buiten de politiek. Tom van den Brink, voorzitter van het Interstedelijk Studentenoverleg (ISO), heeft er samen met andere jongerenorganisaties voor gezorgd dat studiefinanciering voor jongeren hét verkiezingsthema van volgende week wordt: “Prioriteit één is het leenstelsel afschaffen, maar de stap daarvoor is deze rentewet van tafel krijgen. Het pijnpunt zit er vooral in dat het de overheid weinig oplevert, terwijl het studenten disproportioneel hard raakt.”

Ook de vier jongerenpartijen van de regering willen de renteverhoging van tafel hebben

Mede door Van den Brink hijgen jongeren van links tot rechts nu in de nek van de volksvertegenwoordigers: alle jongerenpartijen kwamen afgelopen weekend samen met, onder andere, het ISO, de LSVb, het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS), Nationale Jeugdraad (NJR) en CNV Jongeren met een brandbrief aan de Eerste Kamer die de renteverhoging van tafel moet halen. Saillant detail: ook de vier jongerenorganisaties van de regeringspartijen hebben hun handtekening gezet.

Volgens Van den Brink heeft het dan ook geen zin om te gaan wijzen naar elkaar, zoals de regeringspartijen de afgelopen maanden hebben gedaan. “Iedereen heeft door dat studenten geholpen moeten worden met de financiële druk die ze momenteel ervaren, maar ze hebben nog niet door hoe ze dat samen kunnen doen. Dat is schadelijk voor het algemene belang.”

Ondertussen brokkelt ook het draagvlak voor de renteverhoging af bij de kiezers van de regeringspartijen. De achterban van het CDA heeft zich vorig jaar al tegen de beslissing van de partij gekeerd. Dit jaar werd de resolutie van jongerenpartij CDJA zelfs met 79 procent van de stemmen aangenomen. En ook op de congressen van CU en D66 uitten de kiezers zich negatief over de verhoging van de rente. De progressief-liberalen deden dat opvallend laat: afgelopen zondag.

Met de Provinciale Statenverkiezingen van volgende week komt de late draai van D66 natuurlijk op een gunstig moment, en dat is ook nodig: de partij staat op een flink verlies in de peilingen en kan wel een oppepper gebruiken, zeker vanuit de studentenpopulatie. Doorgaans stemmen zij voor D66, maar de laatste jaren zijn zij vermoedelijk voor een deel ‘overgelopen’ naar GroenLinks. Voor de jongeren die de partij hiermee teruglokt heeft is te hopen dat het niet bij verkiezingsretoriek blijft.

Wat gaat de Eerste Kamer nu doen?

Futselaar ziet het voorstel om de rente te verhogen nog wel stranden. Zo zou een aftredend kamerlid (dat niet verkiesbaar is) ervoor kunnen kiezen niet mee te stemmen met de partijlijn, als laatste individuele daad van goede wil richting de kiezers. “Eerste Kamerleden zijn naar mijn idee aan het eind van hun periode wat vrijer in hun stemming dan aan het begin,” aldus het SP-Tweede Kamerlid. Ook zouden D66 en CDA nog geheel tegen kunnen stemmen in de Eerste Kamer; die zijn namelijk niet gebonden aan het partijgedrag van als de Tweede Kamerfracties, die weer gebonden kunnen zijn aan kabinetsafspraken (waar ze eigenlijk niet achter staan).

Van den Brink is ook positief: “Je ziet dat het regeerakkoord alsmaar flexibeler wordt. Het kinderpardon, de dividendbelasting en de korting op arbeidsbeperkten gingen ook terug naar de tekentafel. Bovendien: één stem is genoeg om het plan van tafel te halen.” Het meest verwacht hij nu van CDA en D66, gezien de signalen vanuit hun achterban.

Alexander Rinnooy Kan (Eerste Kamerlid D66):
“Ik heb geen inhoudelijke sympathie voor dit voorstel, bijna niemand in mijn partij”

Het CDA houdt zich voorlopig nog afzijdig van een beslissing in de Eerste Kamer. Ze waren niet bij de voorstelronde en wilden voor dit artikel ook nog niet inhoudelijk reageren. “Ik voel toch wat ongemak bij hen,” zegt Futselaar. De portefeuillehouder onderwijs van D66 in de Senaat, Alexander Rinnooy Kan, ging wel in op ons verzoek en was overwegend kritisch: “Ik heb geen inhoudelijke sympathie voor dit voorstel, bijna niemand in mijn partij. Ik heb nog nooit iemand van D66 iets positiefs of aardigs hierover horen zeggen.”

Rinnooy Kan wil nog niet zeggen dat het voorstel hiermee van tafel gaat, maar geeft aan niet om de D66-kiezers en de Jonge Democraten (JD) heen te willen draaien en benadrukt dat hij naar hen luistert. Hij twijfelt over de opbrengsten en het nut van de verhoging van de rente. Hierin zou mee kunnen spelen dat Rinnooy Kan zelf een achtergrond in het hoger onderwijs heeft. Hij acht het minder waarschijnlijk dat er verdeeldheid binnen zijn fractie ontstaat: “De kans is groot dat de rest mijn voorstel voor de stemming zal overnemen.”

Dat Van den Brink alle vertrouwen heeft in een goede afloop, bleek ook uit een dubbelinterview met de ISO-voorzitter en Rob Jetten. Van den Brink eindigde het gesprek door de D66-voorman te wijzen op ‘zijn’ kritische Eerste Kamerleden: “We hebben in ieder geval nog hoop op jullie senatoren.” Waarop Jetten glimlachend antwoordde: “Mooi!”

De stemming in de Eerste Kamer zou nog kunnen worden uitgesteld tot na de installatie van de nieuwe Kamerleden, wanneer het kabinet haar meerderheid waarschijnlijk kwijt zal zijn — volgens de laatste peilingen halen ze slechts 38 procent van de stemmen. Het uitstellen van de stemming over de renteverhoging kan mogelijk worden gemaakt door extra Kamervragen te stellen en door onderbouwing aan te vragen bij de Raad van State (daar moet immers tijd voor worden vrijgemaakt). Of dat de tijd lang genoeg zal rekken, valt echter te betwijfelen.

“Studeren moet een kosteloze aangelegenheid zijn”

Dit zou weleens een keerpunt in het onderwijssysteem kunnen betekenen. Het draagvlak voor het algehele leenstelsel heeft behoorlijk wat averij opgelopen en er gaan steeds meer stemmen op voor de herinvoering van de basisbeurs. Volgens Van den Brink zou onderwijs dan ook een toegankelijke en kosteloze aangelegenheid moeten zijn: “Studeren is een financiële aangelegenheid geworden en daarmee gaat veel ontplooiing verloren. Prima dat ze het in de Verenigde Staten zo doen, maar het is niet des Nederlands om je onderwijs op te hangen aan de markt.”

Lotte Schipper, voorzitter CDJA:
“Geen regering meer zonder basisbeurs”

Rinnooy Kan, die na de komende verkiezingen vertrekt als senator voor D66, sympathiseert met het voorstel van CU en CDA om de basisbeurs terug te brengen. Lotte Schipper, voorzitter van het CDJA, geeft op haar beurt zelfs aan dat dit een ‘breekpunt’ zou moeten zijn voor de volgende coalitieonderhandelingen: geen regeringsdeelname meer zonder basisbeurs. Of die herinvoering de volgende stap is? Daarvoor zullen we moeten wachten tot de volgende Tweede Kamerverkiezingen. Tot die tijd zijn alle ogen gericht op de Eerste Kamer.