Ondanks dat Marokko een Arabisch land is, waant correspondent Sarah zich in Rabat soms net in Frankrijk. Croissants, baguettes, maar vooral ook wc’s roepen herinneringen op van Franse campings. Sarah vraagt zich af: waarom heeft de Franse cultuur nog steeds invloed? Waarom kiezen Marokkanen vandaag de dag voor de Franse taal?

Twee maanden geleden verruilde ik mijn geliefde Amsterdam voor Rabat, om te gaan wonen bij een Arabisch gastgezin en te studeren aan een Marokkaanse universiteit. Van alle nieuwe ontmoetingen en ‘eerste keren’ van de afgelopen paar weken, deed ik gisteren iets waar ik stiekem het meest trots op ben: ik heb voor het eerst op een Franse wc geplast. Je weet wel, een ‘hurktoilet’: een gat in de grond met voetafdrukken ernaast, waar je je voeten op zet en hurkt voordat je gaat plassen. Daarna vul je een emmer met water en spoel je het gat schoon.

Een zoektocht op internet leert mij dat dit soort toiletten op alle continenten voorkomen, maar in mijn herinneringen zijn ze onlosmakelijk verbonden met ellenlange autoritten naar Zuid-Frankrijk. Hurkend boven het gat dacht ik gisteren aan al die keren dat ik als kind in de zomer met mijn ouders naar een Franse vakantiebestemming trok, overgeleverd aan de wc’s langs de Franse snelwegen. Als Amsterdams stadsmeisje ben ik niet alleen bang voor spinnen, maar ook huiverig voor primitieve wc’s, en langs de Franse péages vind je die allebei. Koppig als ik was, weigerde ik consequent om onderweg te plassen. Mijn vakanties naar Franse campings roepen niet alleen herinneringen op van croissants en baguettes, maar ook van de blaasontsteking die ik steevast opliep nog voordat de tent stond.

Franse invloed

De traditionele wc’s zijn niet het enige in Rabat wat mij aan Frankrijk doet denken. Genoemde croissants en baguettes zijn ook in overvloed te vinden. Toen ik voor Marokko als uitwisselingsbestemming koos, dacht ik in een volledig Arabische wereld terecht te komen, maar de hoofdstad Rabat is minstens zo Frans als dat het Arabisch is. Iedereen spreekt – in min of meerdere mate – de Franse taal, het onderwijssysteem is hier hetzelfde als in Frankrijk, ’s ochtends ontbijt ik met een petit pain au chocolat en La Vache Qui Rit-kaasjes, en ook de toetsenborden, stopcontacten en kinderliedjes zijn in het Frans.

Sporen van een koloniaal tijdperk

De invloed van de Franse cultuur is te verklaren vanuit de koloniale achtergrond van Marokko: het land is vierenveertig jaar lang een Frans protectoraat geweest. De Fransen kozen in 1912 Rabat als hoofdstad, en veranderden het in de meest ‘verfranste’ stad van Marokko, een land dat gekenmerkt is door meertaligheid. Afhankelijk van de regio spreekt men Marokkaans-Arabisch of een van de berbertalen als moedertaal, en in Noord-Marokko komt ook Spaans voor.

Juist vanwege de koloniale geschiedenis verbaast het mij dat Marokkaanse hoofdstedelingen zich zo duidelijk met Frankrijk identificeren. Waarom verzetten zij zich niet tegen de cultuurdominantie van de voormalig kolonisator? Wat voor functie heeft de taal voor hen?

Sociale indicator

Frans ‘doen’ is iets voor de grote steden in Marokko, en een manier voor de hogere sociale klasse om zich te onderscheiden. De mate waarin Marokkanen Frans spreken, is afhankelijk van het onderwijs dat ze genoten hebben. Het Marokkaans onderwijssysteem is sterk verdeeld: hoe meer iemand betaalt voor onderwijs, des te beter de kwaliteit ervan – en des te groter de kans dat de student goed Frans leert. Uit eigen ervaring weet ik dat het beledigend kan worden opgevat als je, voordat je aan een gesprek begint, informeert of iemand wel Frans spreekt. Hiermee vraag je indirect naar iemands sociaaleconomische status, en lijk je bovendien te suggereren dat de gesprekspartner geen kwalitatief onderwijs heeft genoten. Meerdere keren kreeg ik als antwoord een verontwaardigd ‘natuurlijk’.

Pragmatische keuze

Interessant in dit verband is het besluit van de Marokkaanse regering om, na een 30-jarige periode van ‘arabisering’, het Frans te herintroduceren als voertaal in het onderwijs van wis- en natuurkunde. Arabisch, de taal van de Koran, wordt gezien als een heilige taal en heeft vooral ideologische waarde. De re-introductie van het Frans dient ter bevordering van kennisuitwisseling met Europa en toenadering tot Afrikaanse landen waarvan Frans de (enige) officiële taal is.

De pragmatiek die schuilgaat achter deze beslissing zie ik terug in de houding van mensen uit Rabat tegenover de Franse taal. Zij beschouwen de beheersing van het Frans als een middel om hun kansen op een studie of baan in het buitenland te vergroten. Men kiest dus niet vanuit ideologische overwegingen voor Franse invloed.

Mijn keuze om Frans te studeren verschilt daarmee niet veel van de keuze die Marokkanen maken om de taal te leren. Ook in mijn geval zorgde de beheersing van het Frans ervoor dat ik in het buitenland terecht kwam. Liever dan naar Parijs te gaan, koos ik voor Rabat, als kennismaking met de Arabische wereld. Dat ik daardoor in een land terecht zou komen dat zo’n unieke mix is tussen Arabisch, Afrikaans en Europees, en ook nog van mijn jarenlange wc-struggles af zou komen, had ik van tevoren niet gedacht.