Een paar daagjes Rome of een midweek New York. “Jullie stappen tegenwoordig met meer gemak het vliegtuig in, dan wij vroeger in de bus,” zei mijn oma altijd. En gelijk had ze. Sinds 1990 is het aantal vliegvakanties in Nederland verdrievoudigd. Reizen is in de mode, maar de kwalijke gevolgen blijven vaak onbenoemd. Toch zijn die er wel: thuis én ver weg.
Inwoners van Amsterdam doen al maanden beklag over de tsunami aan rollende koffers en bierfietsen in de stad. Zorgelijk kijken ze naar andere Europese steden waar toerisme domineert, met Venetië als schoolvoorbeeld van hoe het niét moet. De overstroming aan bezoekers resulteerde daar in het vertrek van een groot deel van de lokale bevolking. Het inwoneraantal van de Noord-Italiaanse stad slonk in de afgelopen vijftig jaar van 200.000 naar 60.000 mensen. Hetzelfde scenario speelt zich af in het Kroatische Dubrovnik. ’s Zomers is het er filelopen op de middeleeuwse stadsmuren en de lokale bewoners verhuren hun huizen massaal aan toeristen. Veel inwoners heeft de stad dus niet meer en omdat de toeristen in de winter wegblijven, verandert Dubrovnik tijdens de koude maanden in een ware spookstad.
Als je geen verre reis maakt, is je leven niet compleet
De zogeheten disneyficatie van Amsterdam baart zorgen. De Nutella-winkels schieten als paddenstoelen uit de grond en ondanks maatregelen van de gemeente, blijven de toeristen komen. Ik sprak met toerismedeskundige Stephen Hodes, die in mei de onafhankelijke denktank Amsterdam in Progress (AiP) oprichtte. “We moeten af van het klagen en de negatieve berichten, en ons meer focussen op het vinden van oplossingen,” vindt hij. Ongeveer zeventig man denken binnen AiP mee aan positieve oplossingen voor hoe de stad met dit probleem om kan gaan. Lastig is dat wel. “Het is een relatief nieuw verschijnsel waar iedereen mee worstelt. Het is geen probleem dat zomaar kan worden opgelost, maar een optelsom van heel veel verschillende en ingewikkelde knoppen waar je tegelijkertijd aan moet draaien. Er zijn weinig steden die het goed hebben weten aan te pakken,” aldus Hodes.
Destructief toerisme
Het probleem beperkt zich niet alleen tot Europa, maar is een mondiaal verschijnsel. “Als je geen verre reis maakt is je leven niet compleet,” kopte het AD eerder dit jaar. Maar liefst 72% van de Nederlandse millennials geeft aan een verre trip te willen maken en meer dan een derde heeft er al een reis van minstens een maand op zitten. Bepakt en bezakt, met grote rugzakken en dikke reisgidsen, worden de wonderen van de wereld afgestruind.
In de documentaire Banana Pancakes and the Children of Sticky Rice onderzoekt filmmaker Daan Veldhuizen wat de impact van toerisme is op een ongerepte plek. Het dorp Muang Ngoi in Laos, het decor van de film, transformeerde van arm en afgelegen naar een waar backpackersparadijs. De toeristen volgen massaal hun Lonely Planets, waarin het dorp beschreven wordt als ‘heerlijk landelijk’. Wat volgt is een paradox van het moderne toerisme: waar we aan de ene kant dat ‘heerlijk landelijke’ zelf willen ervaren, zorgen we er tegelijkertijd voor dat die fijne ongereptheid verdwijnt. Beseffen we eigenlijk wel hoe destructief de invloed van het backpacken op een plek als deze kan zijn?
De toeristenetiquette
In een rapport dat de Verenigde Naties dit jaar publiceerden, staan richtlijnen over verantwoord reizen in vijf verschillende pijlers: economie, maatschappij, milieu, cultuur en vrede. De regels sluiten aan bij de visie van Hodes, die stelt dat alleen het aanpassen van ons gedrag zal werken. “De enige manier om het probleem op te lossen is om zelf minder of milieuvriendelijker te reizen. Om niet alleen te consumeren maar ook interesse te hebben in het leven en de leefomstandigheden van de lokale mensen.”
Toen eerder dit jaar de vulkaan Agung op Bali dreigde uit te barsten, was dat volgens een lokale priester te wijten aan de losgeslagen toeristen op het eiland. Die zouden seks hebben gehad op de berg en de natuur strafte dit gedrag nu af. De waarheid van deze uitspraak valt natuurlijk te betwisten, maar laat wel zien hoe het toerisme kan botsen met lokale normen, waarden en geloofsovertuigingen.
Naast de pretparkisering van populaire bestemmingen en het respectloze gedrag van de bezoekers, hebben toerisme en vliegverkeer ook nog zeer schadelijke gevolgen voor het milieu. Volgens Taleb Rifai, de secretaris-generaal van de United Nations World Tourism Organization (UNWTO), zijn er echter ook genoeg positieve effecten. Toerisme heeft economische voordelen, zorgt ervoor dat stereotypen verdwijnen en brengt mensen dichter bij elkaar. Maar, dat zal verloren gaan als we niet opletten. “Door overmatig consumptiegedrag maken we dat kapot wat van veel waarde is,” zegt Stephen Hodes, “Het vereist veel discipline, maar alleen door te beginnen in je eigen achtertuin, kun je een verschil maken.”