Sinds het aantreden van president Duterte in de Filipijnen zijn duizenden Filipino’s gesneuveld in zijn war on drugs. Hoe komt het dat zijn harde en – in het buitenland – omstreden politiek door zoveel Filipino’s wordt omarmd? Madelief van Dongen, onze kersverse redacteur internationale betrekkingen, legt uit.

In juni zagen we hoe Tim Hofman afreisde naar de Filipijnen voor het programma Trippers. De BNN-presentator nam in deze aflevering het veelbesproken drugsbeleid van president Duterte onder de loep. Bij het aantreden van de president in de zomer van 2016 heeft hij een war on drugs uitgeroepen die tot dusver heeft geresulteerd in de moord op duizenden drugsgebruikers en –dealers die door zowel de politie als verschillende doodseskaders worden opgejaagd.

In het programma zagen we de bloedige taferelen en hoorden we schokkende uitspraken van niet alleen Duterte zelf, maar ook drugsdealers, gevangenen en huurmoordenaars. Ondanks de wrede omstandigheden, keurt het merendeel van de Filipijnse bevolking het beleid goed en hebben mensenrechtenorganisaties moeite met het aankaarten en bestrijden van de situatie.

De presidentsverkiezingen

De Filipijnen is een land dat al jaren wordt geteisterd door armoede en corruptie en Duterte maakte hier tijdens zijn campagne handig gebruik van door de problemen te wijten aan één oorzaak: drugs. Het gebruik van en de handel in met name shabu (een lokale vorm van crystal meth) is wel degelijk aanwezig, maar bij lange na niet zo’n groot probleem als Duterte beweert.

Duterte’s voorganger Aquino was een geliefd politicus, maar de Filipino’s zagen weinig verandering in hun dagelijks leven. Ze bleven geconfronteerd worden met criminaliteit, armoede en het corrupte systeem. Het volk was na Aquino’s termijn toe aan een strikte politicus die met harde hand regeert om de problematiek op te lossen en die zijn woord nakomt.

De law-and-order president Duterte kwam als geroepen. Als burgemeester van de stad Davao, zorgde Duterte twintig jaar eerder al voor een transformatie. Davao veranderde onder zijn gezag van de gevaarlijkste, in een van de veiligste steden in het land.

Ook Hofman ervaart de immense populariteit die Duterte geniet in de Filipijnen. Tijdens een persconferentie maakt de president selfies met gillende fans en een geïnterviewde arts in een afkickkliniek stelt: “De president wil geen mensen vermoorden, maar soms laten diezelfde mensen hem geen andere keuze.”

Cultuur van straffeloosheid

Tegenstanders van het beleid van Duterte verwijzen veel naar de cultuur van straffeloosheid die het zou genereren. Het is echter diezelfde straffeloosheid, die dit beleid in de eerste plaats in stand houdt. Ondanks het feit dat Duterte wordt geprezen voor de strikte manier waarop hij de openbare orde in Davao bewerkstelligd heeft, zegt hij zelf ook moorden te hebben gepleegd. Filipijnse politici hebben er een handje van zich te mengen in criminele activiteiten zonder geconfronteerd te worden met de consequenties. Omdat vooral invloedrijke mensen hiervan profiteren, leidt dit tot meer en meer machteloosheid voor de gemiddelde Filipino.

Het gehuwde stel huurmoordenaars dat in het programma van Hofman wordt geïnterviewd, vertelt hoe ze soms worden ingehuurd door machtige, hooggeplaatste mensen. Deze zijn bijvoorbeeld zelf betrokken in drugsgebruik of -handel en zorgen ervoor dat iedere dreiging voor eeuwig het zwijgen wordt opgelegd. De arme Filipino is dus de klos, terwijl de cultuur van straffeloosheid alsmaar wordt versterkt.

Geweld

In een samenleving waarin een cultuur van straffeloosheid zo verweven is als in de Filipijnse, wordt een nieuwe golf van geweld snel goedgekeurd, genormaliseerd en soms zelfs noodzakelijk. Inmiddels stappen de Filipino’s bij wijze van spreken zonder moeite over de levenloze lichamen heen.

Lastig aan de situatie is dat de (drugs)criminelen nog altijd worden gezien als ongewenste leden van de maatschappij. Niet alleen maakt dit dat velen blij zijn dat het uitschot wordt opgeruimd, ook zorgt dit ervoor dat familie en vrienden van de doden in schaamte en stilte achterblijven.

Gwen Pimentel-Gana, commissaris bij de Filipijnse Commissie van de Mensenrechten, legde eerder in een interview uit hoe de Filipijnse Jan met de pet tegen de drugsdealers aankijkt. Volgens haar ziet de gewone Filipino voor de eerste keer in zijn leven geen dronkaards of gure types op weg naar huis, maar schone en vredige straten. Verandering kan pas worden bewerkstelligd wanneer er sprake is van publieke opstand maar die komt zo moeilijk van de grond. Waar het internationale protest tegen Duterte aanzienlijk groeit, blijft zijn nationale aanhang voorlopig groot.

Mensenrechtenorganisaties

Het nieuws over de buitengerechtelijke moorden en erbarmelijke omstandigheden in overvolle gevangenissen, schreeuwt bijna om bemoeienis van mensenrechtenorganisaties. Dit valt echter vies tegen. Volgens de Filipijnse sociale activist Teddy Casiño heeft dat alles te maken met de traditie van mensenrechtengroepen, om voornamelijk politieke andersdenkenden te beschermen. De slachtoffers van de war on drugs worden puur vervolgd op basis van hun criminele achtergrond, niet hun politieke. Volgens Casiño is een omschakeling in de denkwijze van deze mensenrechtenactivisten noodzakelijk, zodat zij ook strijden voor de rechten van de slachtoffers van Duterte’s bewind.

Het geweld stoppen is een flinke uitdaging, die verzet van het volk en mensenrechtenorganisaties vereist. Zolang dat niet gebeurt, zal Duterte zijn heksenjacht kunnen voortzetten. De president beloofde vorig jaar de vissen in de baai van Manilla vet te mesten met de lijken van de drugsdealers. Nog even, en er is geen hongerige vis meer over.