Nu de post-truth storm een beetje is gaan liggen, is het tijd voor het verzinnen van een oplossing. Het dubbelchecken van de feiten is altijd een goed idee, maar niet de oplossing van het probleem.
Onze wereld staat bol van onjuiste informatie en dat komt op verschillende manieren op ons af. De meest recente ontwikkeling is natuurlijk het ‘nepnieuws’, waar belanghebbenden de informatie zo weten om te buigen dat het in hun straatje past of zij gewoon lukraak dingen erbij verzinnen. Of het groeiende wantrouwen jegens de wetenschap door het enorme aanbod van informatie online. Deze ontwikkeling wordt in de hand gewerkt door het groeiende wantrouwen in feiten, door de zogeheten post-truth society.
Aan verschillende kanten wordt geprobeerd tegenwicht te bieden aan het post-truth sentiment, want een goed ingelicht mens telt voor twee. Zo gaat Wikipedia binnenkort Wikitribune lanceren, een journalistieke website waar journalisten en burgers gaan samenwerken om feiten te checken en bronnen op te sporen. Reuze interessant en een hartstikke goed initiatief, maar gaat het werken in de strijd tegen non-informatie op het internet?
Perspectief
Maar Sophie, waarom schrijf je hierover in je journalistieke rubriek? Nou, dat zit als volgt. Wanneer mensen geen vertrouwen meer hebben in wat experts beweren, is dat problematisch voor de journalistiek. Als de consensus wordt dat iedereen maar kan beweren wat hij of zij wil op basis van verzamelde ‘feiten’, is het hek van de dam. Wie weet dan nog of die journalist met 20 jaar ervaring gelijk heeft of de blogger die vorige week is begonnen met z’n website? Journalisten en consumenten moeten zich daarom realiseren waarop ‘waarheden’ zijn gebaseerd.
Ik denk namelijk dat ‘waarheden’ in perspectief plaatsen de belangrijkste taak is van de journalistiek. Dus niet alleen uitzoeken hoe het zit, maar ook laten zien waar die waarheden vandaan komen. Heeft de journalist in kwestie hier een mening over, hoe verliep het onderzoek voorafgaand aan het schrijven van het artikel en tot welke nieuwe inzichten is de journalist gekomen? Zo krijgt de journalistiek een diepere laag en kan de journalist laten zien wat zijn expertise is, in plaats van alleen maar neer te pennen wat er gebeurd is. Dat kan die blogger immers ook.
Factchecking
De internetgiganten Google en Facebook doen op een andere manier hun best om hun gebruikers te laten zien wat wel en niet waar is. Daar halen we immers onze informatie vandaan: nieuws, achtergrondinformatie voor artikelen of een recept voor een heerlijk bloemkoolsoepje. Om ons een handje te helpen vertelt Google welke artikelen niet waar zijn. In april werd hun factcheck programma uitgerold: gebruikers (met name de Engelstalige) krijgen, wanneer het artikel gecheckt is, te zien hoe hoog het waarheidsgehalte is van het artikel. Ook staat er een begeleidend tekstje bij, waarin wordt uitgelegd waarom het artikel dan wel niet betrouwbaar is. Net als op Facebook worden de onjuistheden daar gemarkeerd.
In plaats van beschrijven wat er is gebeurd, moeten journalisten zich gaan richten op perspectieven bieden aan gebeurtenissen
Deze methodes zijn reuze handig voor de internetgiganten, maar wat schieten we daarmee op? We weten straks of de feiten kloppen, maar weten we daar de achtergrond ook van? Of hoe ze tot stand zijn gekomen? Zeker niet. Dat is dan ook het gat waar de journalistiek in moet springen. In plaats van beschrijven wat er is gebeurd, moeten journalisten zich gaan richten op perspectieven bieden aan gebeurtenissen.
En omdat journalisten mensen zijn, zullen zij niet objectief zijn. Maar dat is helemaal niet erg. Om de legendarische journaliste Christiane Amanpour te quoten: “Objectivity is about facts and truth, not about nutrality.” De internetgiganten kunnen zich voordoen als neutraal, maar journalisten hoeven dat helemaal niet te doen. Dat is pas een wapen in de strijd tegen post-truth.