De perceptie van kunst: de Bandenboot

Beeld: (c) timswings productie

3 oktober 2016, 15:25

Wat is kunst? Wanneer is iets kunst, en waarom? Roxy Jongewaard werpt iedere maand een blik op controversiële en veel bevraagde kunstwerken. Door in te gaan op de achtergrond van deze werken, op hun betekenis of hun maker, probeert zij de werken in een ander licht te zetten. Zo kan de lezer het werk anders bekijken en waarderen. Deze maand: voormalig klimrek de Bandenboot.

Wanneer je vier jaar kunstgeschiedenis hebt gestudeerd word je al snel gezien als een deskundige op dit gebied. Vrienden hebben mij dan ook talloze keren gevraagd of een bepaald object kunst is of niet. Ik geef dan vrijwel altijd antwoord op basis van wat ik zelf mooi of goed vind. Maar dat is natuurlijk slechts een persoonlijk smaakoordeel. Of iets daadwerkelijk kunst is, dat kan niemand zeggen. Het is daarom des te interessanter uit te zoeken waarom wij bepaalde objecten zien als kunst. Van cruciaal belang voor deze perceptie van een werk zijn de maker en de manier waarop het gepresenteerd wordt.

Bandenboot in 1984 (foto: Stadsarchief)
Bandenboot in 1984 (foto: Stadsarchief)

Speeltoestel en spookschip
Een goed voorbeeld hiervan is de Bandenboot, een sculptuur dat zich op de Oostelijke Eilanden in Amsterdam bevindt. In 1972 ontworpen als speeltoestel, zou de Bandenboot decennia later plots verheven worden tot kunstwerk. Als je nu naar de Bandenboot gaat kijken, zie je hem op vier pijlers boven de Wittenburgergracht staan. Het wonderlijke schip is gemaakt van 225 autobanden en twee ijzeren palen die dienst doen als masten. Sinds 2008 hangt de boot als spookschip boven het water.

In 1972 is de Bandenboot namelijk als speeltoestel ontworpen door provo en beeldend kunstenaar Robert Jasper Grootveld (1932-2009). Grootveld, wereldberoemd in Amsterdam, werd in de jaren 1950 bekend met de happenings die hij op het Spui organiseerde. Later werd hij berucht toen hij als zelfbenoemde antirookmagiër de vele sigarettenreclames in de stad bekladde met het woord ‘kanker’. Toen Grootveld door de Gemeente Amsterdam werd gevraagd om een speeltoestel te ontwerpen voor de Oostelijke Eilanden stelde hij dit klimrek samen. Hij gaf het de vorm van een boot, als symbool voor de ondergang van de scheepsbouw op de eilanden. Tot 2008 stond hij op het veldje naast de Wittenburgergracht. Dan komt de Voedsel- en Warenautoriteit langs.

Foto Ben van Meerendonk
Foto Ben van Meerendonk

Eerst afgekeurd, toen verheven
Het speeltoestel wordt afgekeurd: het is te onveilig en onhygiënisch. Een ander speeltoestel zou zonder slag of stoot verdwenen zijn, maar niet de Bandenboot. De gemeenteraad zag de waarde in van het schip: de Bandenboot was cultureel erfgoed, zo vonden de partijen. Het was een van de weinige werken die nog over was van Grootveld, en kon dus niet zomaar worden vernietigd. Zodoende kreeg de boot een andere bestemming en daarmee een andere status: het werd een kunstwerk. De gemeenteraad stelde 80.000 euro beschikbaar voor de restauratie en verplaatsing van de boot. Vier jaar later kwam de Bandenboot boven de Wittenburgergracht te zweven.

Hoe een voorbijganger tegen de Bandenboot aankijkt zal sindsdien sterk zijn veranderd. Nu er geen rubberen tegels meer omheen liggen en er geen kleuter in de mast hangt, zal men niet snel op het idee komen het als een klimrek te beschouwen. Doordat het werk is geïsoleerd van zijn omgeving en op pijlers is geplaatst, is het letterlijk en figuurlijk verheven tot een esthetisch object waar alleen maar naar gekeken mag worden. Dan wordt het al snel geassocieerd met kunst.

Kunst of lullig klimrek?
De boot werd dus kunst omdat mensen het kunst vonden. Mensen zoals ik, die een bepaalde autoriteit zouden hebben. Ik ben er zelf blij mee. Ik vind de Bandenboot een belangrijk deel van de Amsterdamse cultuurhistorie en het was zonde geweest om het te laten verdwijnen. Maar of dat betekent dat de boot ook daadwerkelijk kunst is? Dat is een vraag die je alleen voor jezelf kan beantwoorden. Wees niet bang zelf te bepalen of iets kunst is, zelfs wanneer het eigenlijk maar een lullig klimrek betreft. Kunst is ook maar iets dat iemand heeft bedacht.

Bronnen:
http://www.buitenbeeldinbeeld.nl/Amsterdam_C/Bandenboot.htm
http://www.iisg.nl/grootveld/biografie.php

Steun Red Pers

Je las dit artikel gratis, maar dat betekent niet dat het Red Pers niets heeft gekost. Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.

Lees ook:

Zoeken

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.