Kunstredacteur Roxy Jongewaard kwam tot een confronterende conclusie: misschien is kunst inderdaad wel een linkse hobby. Maar waarom? En hoeveel waarde heeft kunst dan nog?

In de afgelopen maanden heb ik enkele stukken gewijd aan het belang van cultuur en hoe we deze voor iedereen toegankelijk kunnen maken. Maar toen ik de stukken terug ging lezen, viel mij plots op dat ze zeker een links-activistische toon dragen. Ik schrok hevig. Ik heb gevochten tegen het idee dat kunst een linkse hobby is. Is kunst toch een linkse hobby?

Herkomst van het begrip

De uitdrukking linkse hobby werd in de jaren 00 geïntroduceerd door de VVD en de PVV, die pleitten voor een kleiner budget voor kunst en cultuur. De bekendheid van linkse hobby bereikte zijn hoogtepunt in 2011, toen Halbe Zijlstra, destijds staatssecretaris van cultuur, zijn beruchte cultuurbezuinigingen uitzette.

Nu wordt de term in de politiek bijna alleen nog gebruikt door populistische partijen als de PVV en GeenPeil. Linkse hobby heeft bijna een cultstatus gekregen: sommigen gebruiken het als scheldwoord, anderen als geuzennaam. Maar de lading die de term draagt heeft alles te maken met de al dan niet geldelijke waarde van kunst en cultuur: wat hebben we eraan en waarom zouden we erin moeten investeren?

Geen opium voor het volk

Voor de VVD, en vooral de PVV, was het duidelijk: er moest geen geld naar kunst en cultuur gaan omdat het grootste gedeelte van het Nederlandse volk er niets aan had. De kunstwereld was elitair en bedroop alleen zichzelf, zonder verder een effect op de samenleving te hebben. Het is slechts het speelgoed van de rijken, een hobby dus.

Haalt een stel gesmolten goudstaven in een high-end Amsterdamse galerie echt het bankensysteem onderuit?

Dat de rechtse partijen daarbij hun linkse tegenstanders kunnen schaden door ze af te schepen als hoogdravende en wereldvreemde mensen, is mooi meegenomen. Daarom spreken we van een linkse en niet een rechtse hobby. De politieke oriëntatie van de hobby is eigenlijk willekeurig: er zijn net zoveel cultuur minnende, elitaire rechtse mensen in Nederland. ‘Links’ betekent hier: rijk, niet in touch met het ‘gewone volk’.

Misschien hebben ze daar wel gelijk in. Want hoeveel effect heeft een abstract schilderij dat in een duur museum kritiek staat te geven op de politiek? En haalt een stel gesmolten goudstaven in een high-end Amsterdamse galerie echt het bankensysteem onderuit? Gaat kunst werkelijk de wereld veranderen, of geeft het de ingewijde slechts een fijn gevoel van revolutie. Zo bekeken is kunst inderdaad wereldvreemd en nutteloos. Maar het beeld dat net geschetst is, is zowel onvolledig als oppervlakkig.

De waarde van kunst

Ten eerste is lang niet alle kunst wereldvreemd. Er zijn vele kunstenaars die wel een verandering in de samenleving teweeg weten te brengen. Denk aan Manon van Hoeckel, die met haar In Limbo Embassy – een ambassade voor ongedocumenteerde, uitgeprocedeerde vluchtelingen – de positie van de vluchtelingen heeft weten te verbeteren. Of Ruben Pater, die tijdens de afgelopen verkiezingen met online gepubliceerde data de stemmingmakerij van verschillende partijen probeerde tegen te gaan.

Ten tweede hoeft kunst niet door iedereen gezien te worden om toch een functie in de maatschappij te hebben. Er hoeft maar één iemand voor te staan, geïnspireerd te raken en die inspiratie in een maatschappelijke vooruitgang om te zetten. Zo haalt professor Hans Clevers, een van ’s werelds belangrijkste kankeronderzoekers, veel van zijn inspiratie uit kunst. Zo heeft kunst via één persoon effect op velen.

Ieder mens houdt wel van een kunstvorm

Maar als belangrijkste moet worden aangewezen dat kunst waardevrij is. Niet waardeloos, niet waardevol. Kunst wordt door iedereen op een andere manier ervaren en zodoende kan er geen vaste waarde aan gehecht worden. Het is een vrijplaats: het is een van de weinige ruimtes in de samenleving waar iets ongrijpbaars gebeurt, iets waarvan wij de gevolgen en belangen niet in kunnen calculeren. Alleen in dit gegeven ligt een vaste waarde van kunst.

Kunst kan direct de maatschappij veranderen, of puur voor de sier zijn. Er zijn zoveel soorten kunst – van beeldhouwwerken tot graffiti en van performance tot videogames – dat men nooit zou kunnen zeggen dat het in zijn geheel een linkse hobby is. Ieder mens houdt wel van een kunstvorm.

Een heerlijke hobby

Kunst is niet links of slechts voor de linksen. Dat is gewoon een slimme politieke zet geweest. Maar het is moeilijk om te zeggen of kunst een hobby is. Op het eerste gezicht lijkt het de waarde van kunst naar beneden te halen: kunst is een spielerei, het zal nooit serieus worden genomen.

Maar denk er langer over en de term hobby is ook weer wel toepasselijk. Kunst wordt bedreven vanuit een liefde, een passie. Kunst mag alles, maar hoeft niets. Het is nergens aan gebonden. Op deze manier bekeken is hobby misschien toch de juiste aanduiding.

Een hobby met een grote waarde. Juist de vrijheid en de ongrijpbaarheid die in de kunst ligt moet gewaarborgd worden. Kunst leidt tot inspiratie, innovatie, reflectie. Belangrijke zaken die wij nodig hebben om de andere delen van de maatschappij goed te laten functioneren. Bescherm die vrijheid, en geef hem als zodanig aan iedereen. Kunst is een heerlijke hobby.