Amuse-bouche: “Je mag tegenwoordig ook níéts meer zeggen”
De eerste gang laat nooit lang op zich wachten. Nog voor de soep koud is, heeft hij zijn statement al klaarliggen. “Voor elk stuk vlees dat jíj minder eet, eet ík er eentje meer,” zegt hij, met een zelfvoldane blik. Voor hem is vlees geen voedsel, maar verzet tegen alles wat hij ‘woke’ noemt. Politieke correctheid ziet hij niet als een afspraak om fatsoenlijk met elkaar om te gaan, maar als een beperking van zijn absolute recht om te zeggen wat er in hem opkomt. Jij denkt vooral: lieve schat, het is een vegaburger, geen wraakfantasie.
‘Voor elk stuk vlees dat jíj minder eet, eet ík er eentje meer’
Overlevingstip: stel een vraag die nergens heen gaat. “Oom, wat is eigenlijk jouw favoriete kerstfilm?” Je laat hem kiezen tussen Home Alone en zijn eigen monoloog. Vaak werkt dat.
Voorgerecht: de manosphere aan de kindertafel
Dan is daar het Andrew-Tate-broertje. Zestien jaar oud, maar hij praat alsof hij een podcaststudio in Dubai bezit. Hij neemt zijn rol als alpha-male-in-opleiding bloedserieus. “In de maatschappij van vandaag worden mannen gewoon niet meer gerespecteerd,” zegt hij, terwijl hij zijn moeder sommeert zijn cola in te schenken. Blijf kalm. Je hebt hier te maken met een algoritme dat uit zijn mond spreekt, niet met zijn eigen ziel.
Overlevingstip: vraag hem wie zijn favoriete vrouwelijke filosoof is, en laat de stilte het werk doen.
Hoofdgerecht: mansplaining met een bijgerecht zelfoverschatting
De derde gang brengt de TED-Talk-neef. De performatieve mansplainer. Hij heeft één boek van Rutger Bregman gelezen en waant zich sindsdien econoom, filosoof, socioloog en beleidsadviseur tegelijk. Jij vertelt iets over je scriptie, je werk, of een onderwerp waar jij aantoonbaar verstand van hebt, en hij opent zijn mond alsof hij een presentatie start: “Wat jíj eigenlijk bedoelt, is dat…” Nee. Dat bedoel je níét. Hij corrigeert je niet omdat je ongelijk hebt, maar omdat hij zichzelf graag hoort winnen.
Overlevingstip: Zeg: “nee hoor, ik bedoel precies wat ik net al zei.” Ga de discussie niet verder aan en laat het daarbij. Extra zuurstof laat zijn ego alleen maar groeien. Blijft hij toch doorpraten, zeg dan met een knipoog: “Dankjewel voor deze masterclass, nu begrijp ik eindelijk wat ik zelf bedoelde.”
Tussengerecht: tante Pastel en de eeuwige dijenpaniek
Vervolgens verschijnt tante Pastel, rechtstreeks uit het patriarchaat der jaren vijftig. Ze meent het goed, echt, maar is blijven hangen in een tijd van krulspelden, petitfours en genderrollen die zich gedragen als hardnekkige vlekken. “Heb je nou al een vriend?” vraagt ze, gevolgd door: “Jeetje… de gourmet komt zó op m’n dijen.”
Overlevingstip: leid af met een compliment over haar jurk; dat werkt altijd. En als ze weer over dijen begint, zeg rustig: “Dijen zijn bedoeld om op te zitten.” Ze vindt dat, gek genoeg, geruststellend. Alsof je haar even toestemming geeft om mens te zijn.
Dessert: de wappie-profeet en het konijnenhol van de dag
En dan, als uitsmijter, de wappie-profeet. De zwager die zijn eigen Facebookgroep Vrij Denken Nederland 2.0 modereert en elk jaar met een nieuw konijnenhol aan theorieën het diner binnenstapt. Alleen de kalkoen is minder gevuld dan zijn hoofd. “Wist je dat de overheid via 5G onze gedachten kan beïnvloeden?” vraagt hij, terwijl hij zijn telefoon aan de oplader legt.
Overlevingstip: Ga hier nooit de feitelijke discussie in. Complotdenken is een trampoline: hoe harder jij springt met feiten, hoe hoger hij terugstuitert met ‘zie je wel!’. Zet absurditeit in als wapen, fluister bijvoorbeeld: “Wie heeft jou verteld dat ik te vertrouwen ben?” Of zeg dat je even naar buiten gaat om te checken of de drones jullie alweer volgen.
Hoe overleef je het?
Kerst is het enige moment in het jaar waarop je vrijwillig aan tafel schuift met mensen die je online allang zou hebben ontvolgd. Juist daarom vraagt het iets van hoe je het gesprek voert. Niet harder, maar zachter. Respectvol, zonder belerende toon. Mensen luisteren immers beter wanneer ze zich niet aangevallen voelen. Dat begint met vragen stellen in plaats van stellingen poneren. “Hoor ik je zeggen dat…?” of “Bedoel je dit zo?” Niet om te winnen, maar om de ander zijn eigen aannames hardop te laten herhalen. Soms schrikt iemand daarvan. Soms niet. Maar jij wint in elk geval tijd om adem te halen.
Richt je daarna liever op het effect van een opmerking dan op de intentie erachter. Maak het concreet en menselijk. Zeg wat het met jou doet, of wat het met anderen kan doen, in plaats van te vervallen in abstracties of statistieken. “Als je dat zo zegt, voel ik me ongemakkelijk.” Of: “Dit raakt mij, omdat ik mensen ken voor wie dit geen grap is.” Probeer waarden aan te spreken die jullie waarschijnlijk delen (zoals respect of gelijkwaardigheid) en leg het spanningsveld bloot tussen die waarden en wat er zojuist gezegd werd. “Volgens mij vinden we het allebei belangrijk om respectvol te blijven.” Of: “We willen toch dat iedereen zich hier veilig voelt? Voor mij schuurt deze opmerking daarmee.” Zo laat je zien waar het wringt, zonder iemand tot vijand te maken.
Houd ondertussen ook jezelf in de gaten. Kies zorgvuldig waar je je energie aan geeft. Ja, het doet ertoe om je uit te spreken wanneer iets pijn doet of grenzen overschrijdt. Maar het doet er óók toe om goed voor jezelf te zorgen. Je hoeft niemand te overtuigen, niet eindeloos door te discussiëren en al helemaal niet de rol van expert of opvoeder op je te nemen. Als een gesprek vastloopt, is stoppen geen zwaktebod. “Ik hoop dat je hier nog eens over nadenkt” of “Ik wil het hier nu bij laten” zijn volwaardige afsluitingen. Spreken is belangrijk, op tijd ophouden ook.
Waarom we toch blijven zitten
Dan komt onvermijdelijk het moment waarop je denkt: waarom doen we dit eigenlijk? Het antwoord is irritant eenvoudig. Omdat de oom niet alleen zijn vleesgrap is; hij is ook degene die je hielp verhuizen. Het broertje is niet alleen zijn alpha-talk; hij is ook zestien en zoekend. Politiek aan de kersttafel is daarom zelden puur politiek. Het gaat over identiteit, status, angst en verlangen, allemaal tegelijk aan een tafel.
Hoe overleef je dat? Door selectief doof te zijn. Strategisch nieuwsgierig. Emotioneel zuinig. Door te weten wanneer je iets zegt en wanneer je gewoon eet. Kerst gaat niet over gelijk krijgen. Kerst gaat over doorgeven: de jus, de aardappels en af en toe ook gewoon het gesprek. En als het echt te veel wordt, bied aan om af te wassen, dat werkt altijd.
Eindredactie door Tijn Manche.
