ChatGPT en andere modellen die op artificiële intelligentie (AI) draaien, beantwoorden bijna al je vragen doordat deze getraind zijn door ‘ghost workers’. Dit zijn onzichtbare datawerkers, ook wel schaduwwerkers genoemd, die AI-modellen trainen. Ze voeren korte taken of langdurende projecten uit via platforms als Microworkers en Clickworker.
Schaduwwerkers doen vaak werk waarvan mensen denken dat AI het helemaal zelf doet, zoals vertalen of transcriberen. Ook labelen ze afbeeldingen, bijvoorbeeld door heel veel plaatjes van een boterham met hagelslag te beschrijven, waardoor AI in de toekomst ‘weet’ wat een boterham met hagelslag is en dat veel Nederlanders dit eten als lunch. Wat het werk precies inhoudt, blijft zelfs voor Lisette Olsthoorn, die onderzoek deed naar schaduwwerkers, best abstract. “Schaduwwerkers moeten vaak geheimhoudingsverklaringen ondertekenen. Ze kunnen daardoor niet vertellen wat voor werk ze doen.”
AI is geen magie
Eerder dit jaar bleek al dat mensen in onder andere Oeganda en Kenia grote hoeveelheden traumatiserende content bekijken om de modellen van AI-tools als ChatGPT te trainen en niet uitbetaald krijgen als ze bepaalde targets niet halen. Ook in Europa trainen schaduwwerkers AI. Veel van hen zijn genoodzaakt dit werk te doen, omdat ze een bepaalde afstand tot de arbeidsmarkt ervaren. Ze spreken bijvoorbeeld de taal slecht, hebben een angststoornis of kunnen om een andere reden geen werk op hun opleidingsniveau vinden. De arbeidsvoorwaarden van Europese schaduwwerkers lijken vaak op uitbuiting: platforms betalen schaduwwerkers niet altijd (volledig) uit en isoleren hen van collega’s.
Olsthoorn legt uit waarom ze de documentaire ‘Ghost Workers’ maakte: “Niemand weet wat schaduwwerk is, juist daarom wilden we het in beeld brengen.” Ze werkte samen met Claartje ter Hoeven en haar onderzoeksteam van de Erasmus Universiteit die onderzoek doen naar het welzijn van Europese schaduwwerkers. Voor de film bouwden ze de werkruimte na van zes schaduwwerkers, die in ‘Ghost Workers’ het gesprek met elkaar aangaan over hun werk en de problemen waar ze tegenaan lopen. Olsthoorn vertelt over deze aanpak: “Het was mijn doel om de film te gebruiken als ruimte voor samenkomst en het uitwisselen van verhalen, zodat het eindproduct niet alleen een reflectie is voor het publiek, maar ook nuttig voor schaduwwerkers zelf.”
Onzichtbare mensen
Kun je wat meer vertellen over de mensen die schaduwwerk doen?
“Ondanks dat het werk veel simpele taken bevat, zoals het digitaliseren van bonnetjes, zijn de meeste schaduwwerkers hoogopgeleid. Dit komt doordat je accuraat moet kunnen werken. Voor langdurige klussen moet je vaak een hoop saaie en taaie kennis tot je nemen en hierover een soort examen afleggen. Voor meer ingewikkelde taken zoals het maken van vertalingen en transcripties is veel talenkennis vereist.”
“Een deel van de mensen die schaduwwerk doet, is naar Europa gekomen voor een andere baan of voor de liefde. Ik sprak een vrouw die in China heeft gestudeerd en naar Italië was verhuisd. Hier lukte het haar niet om een baan op haar opleidingsniveau te vinden. Haar Italiaans is niet goed genoeg en ze heeft een gezin. Schaduwwerk is voor haar een van de weinige opties die overblijven om aan inkomen te komen.”
Welke impact heeft schaduwwerk op het leven van deze mensen?
“Veel schaduwwerkers ervaren eenzaamheid. Hun omgeving begrijpt soms niet dat ze werken, omdat ze niet naar een kantoor of andere werkplek gaan. Daarnaast komen schaduwwerkers nooit fysiek collega’s tegen. Alles is super anoniem. Als je contact probeert te zoeken met een collega, kun je naar Facebookgroepen gaan die daarvoor zijn opgericht. Maar daar gelden strikte regels over wat je wel en niet mag bespreken. Als je bijvoorbeeld klaagt over het werk, is er een kans dat de moderator, vaak ook een schaduwwerker, je uit de Facebookgroep gooit.”
Slechte arbeidsvoorwaarden en veel onzekerheid
In hoeverre is het mogelijk om rond te komen van schaduwwerk?
“Het is moeilijk, en misschien zelfs onmogelijk, om rond te komen van schaduwwerk, zelfs als je er meer dan 40 uur per week mee bezig bent. Alleen al het zoeken naar werk kost erg veel tijd. Zeker het solliciteren voor langlopende projecten is een tijdrovend proces. Soms moet je tachtig pagina’s lezen over regulaties en daar vervolgens een test over afnemen. Dat is allemaal onbetaalde arbeid en daarna kan de opdrachtgever je alsnog afwijzen.”
“Soms krijgen schaduwwerkers maar voor een deel van hun werk betaald. Voor een opdracht moet je bijvoorbeeld binnen een bepaalde tijd twintig variaties bedenken voor de afsluiting van een e-mail. Wanneer de opdrachtgever dan maar acht van de twintig variaties goedkeurt, krijgt je er ook maar voor acht variaties betaald.”
“Een langlopend project geeft zekerheid van een (laag) inkomen, maar kan ook bizarre eisen stellen. Zo vertelde iemand dat zij voor een project een jaar lang elke dag drie uur beschikbaar moest zijn. Ze mocht nooit een dag vrij nemen, ook niet met kerst of oudjaarsdag. Als je vervolgens niet aan deze eis kunt voldoen, kan de opdrachtgever je uit het project gooien. Het gevolg van deze financiële onzekerheid is dat schaduwwerkers niet genoeg verdienen om zich te kunnen verzekeren tegen arbeidsongevallen of om een pensioen op te bouwen. Dit maakt ze super kwetsbaar.”
Techbedrijven willen uitstralen dat technologie zelf heel veel kan, zonder tussenkomst van mensen. Speelt dit belang mee bij het onzichtbaar houden van schaduwwerkers?
“Absoluut. In het algemeen is menselijke arbeid erg ondergewaardeerd door automatisering. Dit leidt tot lagere vergoedingen voor werk, maar ook tot het onzichtbaar maken van de mensen die het werk doen. Ik denk niet dat de platforms primair ontworpen zijn om degenen die het werk doen te isoleren, maar het werkt wel in hun voordeel. Schaduw- en andere platformwerkers zien hun collega’s hierdoor niet meer als mensen met wie ze werken, maar als concurrentie. Feitelijk spelen dit soort platforms de mensen die voor ze werken tegen elkaar uit. Dat verkleint de kans dat ze samen een vuist maken voor betere arbeidsvoorwaarden.”
Hoewel AI belooft menselijke denkprocessen te vervangen, blijven veel zogenaamd ‘automatische’ systemen dus afhankelijk van onzichtbare mensen. Hierdoor lijkt de verandering in het werkveld meer op een platformisering dan automatisering. Voor schaduwwerkers zijn de gevolgen hiervan niet mals: eenzaamheid en onzekerheid van inkomen maken hen kwetsbaar. Het zichtbaar in beeld brengen van schaduwwerk is de eerste stap naar verbetering van de arbeidsomstandigheden.
Eindredactie door Tijmen Koppelaar
