In een trouwzaaltje op een industrieterrein in Den Haag hebben vrijwilligers hard gewerkt om een gebedsruimte in te richten. De culturele verenigingen ‘Ahlalbayt’ en ‘Mahdi’ staan stil bij de dood van Fatima al-Zahra. Zij zou gedood zijn toen ze zich verzette tegen mannen die haar vader op wilden volgen als religieus leider. Ondanks dat dit 1400 jaar geleden was, lijkt het gevoel van rouw voor de gelovigen springlevend.
De vrouwen kijken op een scherm mee naar het mannengedeelte. Sommigen kletsen nog wat, er wordt thee uitgedeeld en korans om mee te lezen. In beide zalen rennen er kleintjes rond met kleurplaten van Fatima, autootjes en zelfs een Nintendo Switch. Bij grotere herdenkingen is er vaak een nevenprogramma voor hen, vertelt Maryam (23). “De kinderen zijn de volgende generatie, en zo leren ze spelenderwijs, niet gedwongen, de religie.” Voorin de mannenzaal begint een religieuze geleerde aan een toespraak over het leven van Fatima en de lessen die de aanwezigen daaruit kunnen trekken over geduld, vergiffenis en geloofsbelijdenis.
In de sjiitische tak van de islam zijn niet de ramadan en het suiker- en slachtfeest de belangrijkste religieuze gebeurtenissen. In plaats daarvan trekken elk jaar meer dan 20 miljoen pelgrims naar de Irakese stad Karbala om de dood van imam Hoessein te herdenken. Hij was de kleinzoon van hun profeet, en daardoor dus de zoon van Fatima en haar man Ali. Het verhaal gaat dat Ali als de volgende kalief (religieuze en politieke leider) was aangewezen, maar dat Aboe Bakr, een metgezel van Mohammed, de ‘troon’ overnam. Ali en Fatima kwamen hiertegen in opstand. Zo is er een toespraak (de rede van Fadak) overgeleverd waarin Fatima de opvolging van Aboe Bakr tegenspreekt, en de moslims waarschuwt om niet terug te vallen in hun pre-islamitische gebruiken. De sjiieten geloven dat Aboe Bakr en zijn mannen haar huis zijn binnengevallen en haar hebben gedood door een deur met een uitstekende spijker tegen haar aan te rammen. Haar ongeboren baby zou daarbij om het leven zijn gekomen. In de zaal wordt met verdriet en afschuw gesproken over deze gebeurtenissen.
De toespraak is in het Perzisch, waardoor zowel Iraniërs en Afghanen als Perzischtalige Irakezen, Syriërs en Turken het kunnen volgen. Soms zijn er voor de gelovigen die dat niet verstaan ceremonies in het Nederlands, Engels of andere talen. Jonge vrouwen van verschillende afkomsten lopen door de zaal naar elkaar toe en omhelzen elkaar vriendschappelijk. Eén van hen is Maryam (23). Ze ging in de maand november naar meerdere herdenkingen. “Ik vind het belangrijk om de nagedachtenis aan Fatima Zahra in leven te houden. Ondanks het feit dat het ruim duizend jaar geleden was. Ik denk dat waar ze voor stond en wat zij heeft gedaan, dat dat nog steeds van belang is.” Vanwege kritiek op het sjiietische geloof vanuit verschillende hoeken, staat zij liever niet met haar achternaam in de krant.*
Ik denk dat Fatima voor iedere vrouw een voorbeeld kan zijn
Zo zijn volgens haar de normen en waarden die Fatima Zahra uitdroeg nog steeds relevant. “Zij was een tijdloos persoon. Haar strijd voor rechtvaardigheid is iets wat in alle tijden terugkomt.” Maryam vindt onder andere de verhalen waarin Fatima opkomt voor zwakkeren inspirerend. “Ik denk bijvoorbeeld aan het schenken van spullen aan anderen. Dus de behoefte van anderen vooropstellen voordat je aan jezelf denkt.” In de toespraak wordt een verhaal aangehaald waarin Fatima haar trouwjurk aan een bedelaar gaf. Maryam studeert geneeskunde, en haalt ook inspiratie uit de geleerdheid van Fatima. “Er kwamen bijvoorbeeld vrouwen bij haar thuis om onderwijs te krijgen. Dus ze wist heel veel, en had een hoge positie op academisch vlak. Ik denk dat ze voor iedere vrouw een voorbeeld kan zijn.”
Na een pauze, waarin clips van populaire rouwmuziek uit Iran worden afgespeeld, begint een jonge maddah aan een klaagzang. Zijn snikkende stem vult de hele zaal met een zwaar gevoel. De stemming is veranderd, en de vrouwen die eerst nog zaten te praten, zingen en bidden nu overtuigd mee. Sommigen zitten met hun hoofd in hun handen te huilen. “We herdenken de geschiedenis en huilen om onszelf dichter bij de familie van Mohammed te laten voelen,” zegt Sarah, een 44-jarige Iraanse vrouw. Ook zij wil liever niet met haar echte naam in de krant vanwege kritiek op geloof vanuit de Iraanse diaspora.**
Fatima als moederfiguur
Sarah vertelt liefdevol over Fatima. “Ze is de moeder van alle imams. De eerste imam is Ali, de man van Fatima. De tweede is Hassan, de derde Hoessein. Wij geloven dat zij allemaal die weerstand hebben geleerd van hun ouders.” In de liederen klinken vaak de woorden ‘onze moeder’. Dit beeld van Fatima doet denken aan de Bijbelse Maria. Volgens Sarah is dit een verband dat ook in het sjiisme wordt gelegd. Zo zijn er meerdere overleveringen waarin de puurheid en moederrol van Maria en Fatima worden vergeleken, en ze ‘grootse vrouwen’ worden genoemd. Intussen slaan de mensen in de zalen tegen hun borst. “Dat is een traditionele manier van rouwen in Iran, en het drukt ook uit dat we willen dat het licht van Fatima naar ons hart gaat,” vertelt Sarah. Toch zegt ze dat moslimvrouwen Fatima en de andere leden van haar familie niet aanbidden. “We aanbidden alleen God. Sjiietische vrouwen waarderen Fatima misschien meer, omdat we meer over haar weten.”
In het midden van de zaal worden tafels neergezet en er wordt avondeten uitgedeeld. Zubaida Sadeqi (27) vertelt dat ze zich in de moskee of bij religieuze bijeenkomsten echt thuis voelt. “Ik kan er zijn wie ik wil zijn, niemand gaat me veroordelen, niemand gaat zeggen van ‘kijk haar nou’.” De jonge vrouw is naar Australië verhuisd voor de liefde. Ze merkt dat de samenleving verhard is als ze terug is bij haar familie in Nederland, vooral als moslima in een klein dorp in Zuid-Holland. “Ik heb het gevoel dat we tegenwoordig zo bezig zijn om elkaar af te keuren.”
Als ze het daar moeilijk mee heeft, vindt ze steun bij Fatima Zahra. “Zij had het veel moeilijker. Onrechtvaardigheid, fysiek, mentaal.” Ze legt uit hoe vrouwen in de pre-islamitische Arabische samenleving weinig rechten hadden en eigenlijk niet de bloedlijn van hun vaders voort konden zetten. “Maar de bloedlijn van Mohammed leeft nog, en zo verbrak Fatima dus de status quo.” Zubaida voelt dankbaarheid dat haar omstandigheden beter zijn dan die van Fatima in haar tijd. Ze ziet zichzelf als een moderne vrouw die een studie heeft afgerond en in het buitenland is gaan wonen. Fatima was voor haar daarin een rolmodel, maar ze ziet haar ook als een voorbeeld voor álle vrouwen. “Als een vrouw kun je zoveel, wel meer dan een man eigenlijk. Fatima is een vrouw en zij heeft twaalf onfeilbare nakomelingen voortgebracht. Zij geloofde in God en zij heeft ons een identiteit gegeven.” Fatima inspireert haar daarom ook om te geloven. “Het kan nooit zo zijn dat de wereld gewoon zo is. We moeten dieper denken dan dat.”
*Haar achternaam is bekend bij de redactie.
**Haar echte naam is bekend bij de redactie.
Eindredactie door Hasse Drewes
