Het is een koude, heldere ochtend in november. De winterzon schijnt in hartje Amsterdam door een karakteristieke boog van kerstverlichting heen. Half op de stoep geparkeerd zijn pakketbezorgers druk bezig met het in- en uitladen van hun busjes. Fietsers manoeuvreren zich behendig door het verkeer. In de verte klinkt het rinkelende waarschuwingsbelletje van tram 4, gevolgd door een laag, aanrollend gerommel op de rails. Het leven op de Utrechtsestraat bruist als altijd, maar het is nog niets vergeleken met de mensenstroom zoals je die hier ’s zomers kunt aantreffen. Ook in de winkels blijft het deze zonnige winterochtend rustig. Dat verbaast winkelstraatmanager Sheila Prommenschenckel niets: “Mensen wachten op de kortingen die komen. In de weken vóór Black Friday is het hier rustig.”
Als winkelstraatmanager houdt Prommenschenckel zich bezig met het versterken van het economisch klimaat van de Utrechtsestraat: ze spreekt met ondernemers, bewaakt het straatbeeld en helpt bij het organiseren van activiteiten. Ook de diversiteit in aanbod maakt onderdeel uit van dat economische klimaat. Wie vanaf het Rembrandtplein de Utrechtsestraat richting het Frederiksplein oploopt, ziet dat meteen. Hoogwaardige modemerken als Filippa K en extreme cashmere, zelfstandige boetiekjes, delicatessenzaken, én grote ketens als Rituals en Sissy Boy: de Utrechtsestraat heeft het allemaal. Volgens de winkelstraatmanager is juist die mix onderdeel van het DNA van de straat. Maar die variatie zorgt er ook voor dat Black Friday niet door de hele straat op dezelfde manier beleefd wordt.
Vrije keuze?
Bij ketens leeft de kortingsdag bijvoorbeeld meer. Op de winkelruiten van onder andere Holland & Barrett, Gall&Gall en Bolia wordt de consument met grote letters op de hoogte gebracht van hun aanbiedingen. In de Sissy-Boy vraagt een klant diezelfde ochtend aan de kassière wanneer de acties beginnen en wat er straks precies afgeprijsd wordt. Een teken dat de consument de dag niet alleen kent, maar er ook actief op inspeelt. Toch is meedoen lang niet altijd een vrije keuze, legt Prommenschenckel uit: “Ketens moeten doen wat het hoofdkantoor beslist. En zelfstandige winkeliers zitten soms vast aan de merken die ze verkopen. Als een merk zelf online wel kortingen geeft, is het lastig om als kleine winkel achter te blijven.”
Kritiek
Schuin tegenover de Sissy-Boy vindt men Concerto, de iconische platenzaak die al sinds 1955 onderdeel uitmaakt van de straat. Tussen de rekken hangt een mix van koffielucht en oude platen. Hoewel de winkel zelf niet echt actief aan Black Friday zegt mee te doen, merken ze dat de muziekindustrie juist in deze periode veel nieuwe releases plant. “We organiseren zelf niet zo zeer grote acties,” zegt een medewerker achter de kassa. “De industrie bepaalt deels wat er in deze periode gebeurt en wij varen daarop mee.”
Elk jaar worden nieuwe hoogtepunten bereikt wat betreft de hoeveelheid aankopen tijdens Black Friday. Bij de editie van 2024 registreerde betalingsprovider iDEAL bijvoorbeeld een stijging van 12 procent in het aantal transacties in Nederland vergeleken met het voorgaande jaar. Met het steeds populairder worden van de koopjesdag groeit echter ook de maatschappelijke kritiek. De Consumentenbond waarschuwt voor misleidende kortingen en Milieudefensie stipt al jaren de milieu- en klimaatschade aan die met het stimuleren van massaconsumptie gepaard gaat.
‘Dat soort stunten met prijzen past gewoon niet bij onze winkel’
Ook op de Utrechtsestraat leeft deze kritiek. Zo zegt de mede-eigenaar van een conceptstore bewust de keuze te hebben gemaakt niet mee te doen aan Black Friday. Ze beaamt de maatschappelijke kritiek, benadrukt dat kleine ondernemers kwetsbaar zijn en zegt het vooral belangrijk te vinden dat ‘de kleine man overeind kan blijven staan‘. Ook bij wijnhandel De Gouden Ton doen ze niet mee: “Dat soort stunten met prijzen past gewoon niet bij onze winkel.” Volgens hen sluit dat bovendien aan bij de aard van de Utrechtsestraat: “Bij ons in de straat zitten naast een paar ketens vooral eenmanszaken, die toch iets meer focussen op kwaliteit in plaats van kwantiteit. Wat dat betreft contrasteren we als straat bijvoorbeeld heel erg met een straat als de Kalverstraat.”
Tegenactie
Winkelstraatmanager Prommenschenckel geeft aan het interessant te vinden als de Utrechtsestraat collectief met een tegenactie zou komen. Maar in de praktijk wordt dat lastig, denkt ze. “Als je als hele straat zou besluiten niet mee te doen, sluit je bijvoorbeeld al snel de ketens buiten. Dan wordt het dus ingewikkeld om als straat één lijn te trekken.”
Ondernemers reageren dus verschillend op de trend. Waar veel winkels het authentieke, kwalitatieve karakter van de straat benadrukken, is ook het besef dat niet iedere winkelier zomaar haar eigen koers kan varen belangrijk. Voor drogisterij Oorbeek, waar de kortingsbordjes het hele jaar door boven de schappen en aan de winkelruiten hangen, is de keuze in ieder geval simpel: “Nee hoor, wij doen niet mee aan Black Friday. Wij hebben het hele jaar door al korting. Schrijf dat maar op.”
Eindredactie door Tijn Manche
