In de groepschat met mijn ouders volgt de laatste tijd de ene na de andere flauwe visuele grap: “Amsterdamse hardloper verplicht in thuisquarantaine. Loopneus.” En: “Waarschuwing: houd ook minimaal 1,5 meter afstand van je koektrommel.” Gelukkig zijn het geen vergezochte complottheorieën, toch kan ik er niet heel vrolijk van worden.
Offline lijkt het gevoel voor humor van mijn ouders en mij nog redelijk op elkaar, maar online doet de polarisatie zijn intrede. Vrienden herkennen dit verschil in online humor ten opzichte van de ouders. Soms krijgen een vriend en ik op hetzelfde moment een identieke flauwe grap doorgestuurd. Valt dit verschil in online humor te verklaren?
Wat zijn memes?
Allereerst het begrip meme. De term meme is voor het eerst te vinden in de bestseller The Selfish Gene (1976) van evolutiebioloog Richard Dawkins. De auteur introduceert in zijn boek de theorie memetica, een vorm van culturele evolutie die parallel loopt aan de biologische evolutie. Volgens Dawkins is religie in onze samenlevingen hier een voorbeeld van: het is een eenheid van informatie die zich over verschillende groepen en generaties verspreidt en daarbij ook weer verandert. Met de komst van het internet duikt de term weer op. Het is nog steeds een verspreiding van culturele ideeën, zoals Dawkins omschreef, maar nu staat de humor voorop.
Sal Hagen, PhD-student Media en Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), doet momenteel veel onderzoek naar de politieke functie van memes. Volgens hem zijn er een aantal kenmerkende eigenschappen van memes: “Memes hebben een typisch format, het is vaak een bepaald humoristisch plaatje of een foto, die meerdere keren wordt gebruikt. Daarnaast zijn memes zelfreferentieel, ze verwijzen dus naar eerdere versies van zichzelf.” Op die manier kunnen memes volgens Hagen al snel ingewikkeld worden: “Je moet begrijpen wat het format communiceert, je begrijpt de grap pas echt als je de geschiedenis van de afbeelding kent.”
Generatieverschillen
Die achtergrondkennis zou kunnen verklaren waarom ouderen en jongeren verschillende vormen van humor online verspreiden. Amber van der Wal doet onderzoek naar humor onder jongeren aan de faculteit gedragswetenschappen aan de UvA en stelt dat de rol die memes spelen niet moet worden onderschat. “Het gebruik van memes speelt al een aantal jaar een grote rol in het leven van jongeren, het is voor hen echt deel van de dagelijkse communicatie.”
Waar je offline nog een groep vormt met je ouders, doen online de demografische verschillen er meer toe.
Ook Hagen ziet het belang van memes voor jongeren en de afhoudende reactie wanneer ouders daar ook gebruik van maken: “Het voelt toch een beetje alsof je ouders ineens straattaal gaan praten, dat je vader tegen je zegt: ‘Ga je nog chillen met je matties?’. Dat voelt ook ongepast, als inbreuk maken op de manier van communicatie waarmee jij je juist afzondert van je ouders.” Bovendien gebruikt de wat oudere generatie de meme op de verkeerde manier: “Ze sturen eigenlijk vaker een grap in de vorm van een afbeelding. Ik zie dat niet als een meme, het verwijst niet terug naar eerdere afbeeldingen en communicatie”, aldus Hagen.
Moeten we ons zorgen maken dat de verschillen in humor tussen generaties de komende jaren verder uit elkaar groeien? Hagen benadrukt dat deze verschillen er altijd geweest zijn en dat het klassieke afzetten tegen de ouders nu voor een groot deel online gebeurt. “Waar je offline nog een groep vormt met je ouders, met een bepaalde typische humor binnen het gezin, doen online de demografische verschillen er meer toe. Jongeren zoeken vaak ook meer een eigen subcultuur op. Geen wonder dat ze daardoor verder van de humor van hun ouders af komen te staan.”
Saamhorigheid
Van der Wal is optimistischer over de verschillen tussen generaties in de nabije toekomst: “Ik denk dat de coronacrisis generaties dichterbij elkaar brengt. De oudere generatie moet, noodgedwongen, veel meer gebruikmaken van online communicatie en humor creëert juist in crisistijd ook een gevoel van saamhorigheid.”
Vooral offline met elkaar blijven lachen is dus het devies. In de tussentijd trekt het humorniveau van de oudere generatie hopelijk wat bij. Voor het leerproces moeten wij jongeren ze dan maar wat ruimte gunnen. Wanneer ik mijn vader app dat ik met dit artikel bezig ben, stuurt hij meteen nog wat leuke plaatjes door. Ik zie op een afbeelding Donald Trump gekatapulteerd worden door het Vrijheidsbeeld. Ik kan er zowaar om glimlachen.
Met medewerking van Patrick Karg.
