In een kleine, witte ruimte, ooit onderdeel van een oude brandweerkazerne, heerst stilte. Het enige geluid is het zachte getik van glazen flesjes die op rekken worden geplaatst, getyp op een toetsenbord en het sissen van een labelmaker. Het is de werkplaats van Frank Bloem, een geurkunstenaar die in zijn atelier, The Snifferoo, voor een opdracht staat: Spirited Away, de iconische anime van Hayao Miyazaki, vertalen naar geur voor het Leiden International Film Festival (LIFF).
De film als geurbeleving
“Ze vroegen me: ‘Kun je een film voor ons begeuren?’” vertelt Bloem, terwijl hij zich geconcentreerd over zijn werk buigt. Zijn handen, gehuld in dunne zwarte handschoenen, bewegen langzaam en doelgericht, alsof hij zich voorbereidt op een chirurgische ingreep. “Er waren een paar films op het lijstje, er moeten wel voldoende zintuiglijke elementen in zitten. Spirited Away was werkbaar.”
De ruimte is gevuld met een mix van verschillende geuren die voor een ongetrainde neus moeilijk te plaatsen zijn, maar het is de geur van alcohol die de boventoon voert. Alcohol wordt gebruikt om de geurtjes te verdunnen, dat is nodig omdat alle ingrediënten uiterst geconcentreerd zijn. Aan de rand van de kamer staan flesjes in keurige rijen, elk voorzien van een label met namen als ethylacetaat en linalool die je nog kan kennen van je scheikundeles.
“Wanneer ik een film bekijk voor een geurvoorstelling, doe ik dat de eerste keer meestal zonder specifiek op geur te letten,” zegt Bloem. “Ik geniet dan gewoon van de film als geheel. Pas bij een tweede of derde keer begin ik te denken: waar zouden bepaalde geuren bij passen?”
Geuren maken
Bij het creëren van de geur voor de openingsscène van Spirited Away kiest Frank nauwkeurig de juiste elementen. “De film begint met een meisje op de achterbank met een bosje bloemen, dat moest precies kloppen,” zegt hij terwijl hij een flesje op het rek plaatst. “Ze zijn getekend alsof het lathyrus is, dus wil ik ook die precieze geur van lathyrus hebben. Het maakt niemand iets uit, maar voor mij moet het goed zijn.”
In een Excel-overzicht op zijn MacBook staan elf verschillende documenten, elk met de naam van een geur voor een specifiek moment. Van ‘Stinkgod’ tot ‘Varkens,’ maar ook ‘Baby’. “Er zijn bepaalde stoffen die veel worden gebruikt in babyproducten. Als je die gebruikt, denken mensen al snel aan een baby.” “Zoals bij Zwitsal?” “Ja, zoals bij Zwitsal.” “En het leuke aan een geur als ‘Stinkgod’ is dat je je fantasie kunt gebruiken en verschillende ingrediënten kunt combineren om die ervaring in een geur te vangen.”
Zijn handen halen een nieuwe zak pipetjes tevoorschijn. Alles is hier zorgvuldig voorbereid. Kruisbesmetting van de vloeistoffen kan een geur verpesten. Terwijl Frank de eerste lathyrusgeur mengt, spreekt hij over de complexiteit van geur in film. “Sommige scènes zijn zintuiglijk ideaal. De stinkgod bijvoorbeeld, die ruikt gewoon vies. Daar moest ik een geur voor bedenken met mijn eigen fantasie.”
Onderscheid
Hij loopt naar de andere hoek van de ruimte, zet een koffiecupje in de machine en wacht. “Het verschil tussen de scènes waarin sigarettenrook voorkomt en waarin stoomrook voorkomt moet duidelijk blijven,” legt hij uit. “In de stookkelder zijn die dampen en geuren heel specifiek. Als alles te veel op elkaar lijkt, gaat het onderscheid verloren.” Bloem zit aan de tafel, neemt een slok van zijn koffie en vertelt: “Als ik te lang dezelfde geur ruik, raakt mijn neus overprikkeld. Ik moet dan even pauzeren, alles laten staan, en later terugkomen.”
Bloem beweegt voortdurend tussen zijn werktafel en de wand links van hem, waar op drie verschillende rekken talloze flesjes met geuren staan. Hij is op zoek naar het juiste ingrediënt. De flesjes variëren subtiel in grootte, kleur en vorm. Hij pakt een flesje, ruikt eraan, zet het even weg en ruikt opnieuw. Vervolgens legt hij het flesje op tafel, pakt een pipet en begint verschillende geuren te mengen. Hij meet en weegt zorgvuldig, terwijl hij de waarden invult in een Excel-document. “Voor de voorstelling van morgen gebruik ik droogijs en een ventilator om rook te maken, waarin de geurdeeltjes zitten. Dit werkt subtieler dan een parfumspray, omdat de rook fijnere druppels bevat en de geur sneller door de zaal verspreidt.” Hij zet de eerste twee flesjes die klaar zijn op tafel. Op de labels staat: ‘spirited away 02 vader ruikt’ en ‘spirited away 01 LATHYRUS.’ “Nog negen te gaan,” zegt Bloem.
Eindredactie door Rens van der Beek
